Ήμην εισέτι νέος (18 ετών), ότε έλαχεν εις εμέ να ζήσω ιστορικά γεγονότα, των οποίων η τραγικότης υπερέβαινε παν ό,τι συνήντησα εν τοις βιβλίοις:

Έχω υπ’ όψιν μου τον Πρώτον Παγκόσμιον Πόλεμον και την μετ’ αυτόν (εν Ρωσία) επακολουθήσασαν κοινωνικήν Επανάστασιν, μεθ’ όλων των φρικαλεοτήτων, αίτινες συνδέονται μετά τοιούτων εγχειρημάτων. Φρικτή εικών η κατάρρευσις της μεγάλης Αυτοκρατορίας! Η συμπλοκή είναι αγρία και ανίλεως, όταν «οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι» εν τη απογνώσει αυτών αποφασίζουν τον αγώνα δια τα δίκαια και την αξιοπρέπειαν αυτών. Έζησα εν μέσω των παθημάτων πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων: Ήρχισε παρατεταμένη «θανάσιμος σύρραξις».

Παραλλήλως προς αυτά εκρημνίζοντο εν εμοί τα νεανικά όνειρα και αι ελπίδες, πράγμα το οποίον κατά παράδοξον τρόπον συνεδυάζετο μετά νέας, βαθυτέρας κατανοήσεως του νοήματος του είναι εν γένει. Η νέκρωσις και ο όλεθρος ανεμιγνύοντο μετά της αναγεννήσεως. Μεγαλειώδες προβάλλει το είναι ως προς την ρίζαν αυτού και απείρως μεγαλοπρεπές ως προς τας επιδιώξεις αυτού.

Εάν αγωνιζώμεθα δια την καθολικήν γνώσιν παντός υπαρκτού, εάν εις τα βάθη της συνειδήσεως ημών δεν απολέσωμεν την θεωρίαν του Απολύτου Είναι, τότε το πνεύμα ημών κλίνει προς αποδοχήν παντός συμβαίνοντος εν τω κτιστώ κοσμικώ είναι. Ο Κτίστης του κόσμου τούτου ζη αιωνίως. Κείται εις θεμέλιον του είναι ημών, η δε δύναμις Αυτού είναι ικανή να αναστήση ημάς μετά τον θάνατον. Η πείρα όμως του θανάτου είναι αναγκαία εις ημάς, ίνα γνωρίσωμεν ότι εκλήθημεν εκ του «μηδενός» δια του θελήματος του Ουρανίου Πατρός.

Η αυτογνωσία είναι απαραίτητος ώστε παν βήμα ημών να τελήται εκ συμφώνου προς το αυθεντικόν, ασάλευτον Είναι. Ώ, τούτο δεν είναι εύκολον, ουδέ απλούν: Εκατοντάκις προσεγγίζει ημάς το πυρ της φρίκης, το παν εντός ημών πιέζεται εκ του ακραίου πόνου, Ούτος όμως ενίκησε και καλεί ημάς να ακολουθήσωμεν Αυτόν. Ακολουθούντες δε Αυτόν, εις έκαστον στάδιον λαμβάνομεν πείραν και του αντιστοίχου προς αυτό μαρτυρίου. Το πνεύμα ημών ταράσσεται υπό του φόβου, και δια των λογισμών ημών ενδέχεται να εισέλθωμεν εις πάλην μετ’ Αυτού, επιρρίπτοντες εις Αυτόν την αιτίαν όλων των παθημάτων. Έχομεν ανάγκην σταθεράς πίστεως, ίνα μη εκπέσωμεν απ’ Αυτού. Αλλ’ εάν εις την νύκτα της αγνοίας ημών εισέδυσεν η λάμψις της αστραπής, έστω και άπαξ, εάν εν τω φωτί της θείας αυτής αστραπής εν τη ψυχή ελήφθη η απόφασις, ή να μείνωμεν μετ’ Αυτού εν τη Απολυτότητι Αυτού, ή κάλλιον να υποστώμεν απόλυτον θάνατον – μεσότης δεν υπάρχει – τότε, είναι δυνατόν να δοθή και εις ημάς η χαρά της αιωνίου νίκης.

Εάν ο Ουράνιος Πατήρ ελκύση ημάς προς τον Μονογενή και Συνάναρχον Υιόν Αυτού δεικνύων εις ημάς, έστω και κατά το μέτρον της στενής δεκτικότητος ημών, την απύθμενον σοφίαν του Λόγου Αυτού και το απρόσιτον ύψος της Αγάπης Αυτού, τότε βλέπομεν ότι εν τω Θεώ δεν υπάρχει τραγωδία. Η τελευταία αύτη είναι παρούσα μόνον εις τα πεπρωμένα των ανθρώπων, το ιδεώδες των οποίων δεν διεπέρασε τα γήϊνα όρια.

Ο Χριστός ουδόλως είναι τραγικός τύπος. Αλλότριον ωσαύτως είναι το στοιχείον τούτο εις τα κοσμοσωτήρια Αυτού παθήματα. Η Αγάπη του Χριστού, καθ’ όλον τον χρόνον της μεθ’ ημών συναναστροφής Αυτού επί της γης, υπήρξε πολυπαθής: «Ω γενεά άπιστος και διεστραμμένη! Έως πότε έσομαι μεθ’ υμών; Έως πότε ανέξομαι υμών;» (Ματθ. 17, 17). Περί του Λαζάρου και των αδελφών αυτού έκλαυσεν Ούτος (βλ. Ιωάν. 11,35). Εθλίβετο δια την σκληροκαρδίαν των Ιουδαίων, των φονευόντων τους προφήτας (βλ. Ματθ. 23,30) κ.ε.). Εν Γεθσημανή η ψυχή Αυτού ήτο «περίλυπος μέχρι θανάτου» και «ο ιδρώς Αυτού εγένετο ωσεί θρόμβοι αίματος καταβαίνοντος επί την γην» (Ματθ. 26,38· Λουκ. 22,44). Έζη την τραγωδίαν πάσης της ανθρωπότητος, αλλ’ εν Αυτώ τω Ιδίω δεν έμενεν αύτη. Τούτο είναι σαφές εκ των λόγων τους οποίους είπεν Ούτος προς τους μαθητάς Αυτού ολίγον προ της εν Γεθσημανή κοσμοσωτηρίου προσευχής: «Ειρήνην την Εμήν δίδωμι υμίν» (Ιωάν. 14,27). Έτι δε: «Ουκ ειμί μόνος, ότι ο Πατήρ μετ’ Εμού εστι. Ταύτα λελάληκα υμίν, ίνα εν Εμοί ειρήνην έχητε. Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε· αλλά θαρσείτε, Εγώ νενίκηκα τον κόσμον» (Ιωάν. 16,32-33). Και πάλιν, εβδομάδας τινάς προ του Γολγοθά: «Ήρξατο ο Ιησούς δεικνύειν τοις μαθηταίς Αυτού ότι δει Αυτόν απελθείν εις Ιεροσόλυμα και πολλά παθείν … και αποκτανθήναι, και τη τρίτη ημέρα εγερθήναι» (Ματθ. 16,21). Και εκ νέου: «Μη κλαίετε επ’ Εμέ, πλην εφ’ εαυτάς κλαίετε και επί τα τέκνα υμών» (Λουκ. 23,28).

Τραγωδία δεν υπάρχει εν Αυτώ, αλλ’ εν ημίν.

Ωσαύτως και ο χριστιανός, όστις έλαβε την δωρεάν της αγάπης του Χριστού, παρά την συνείδησιν του εισέτι μη επιτευχθέντος πληρώματος, αποφεύγει την τραγωδίαν του παγκαταλυτικού θανάτου. Συμπάσχων μετ’ οδύνης και προσευχόμενος μετά κλαυθμού υπέρ του κόσμου δεν αποβαίνει θύμα της αδιεξόδου απογνώσεως, του ανεπανορθώτου ολέθρου. Εναργέστερα καθίσταται η όρασις αύτη, όταν η προσευχή εισέλθη καθ’ οιονδήποτε τρόπον εις το αιωνόβιον ρεύμα της Γεθσημανίου προσευχής του Χριστού: Όταν διαρραγούν τα στενά όρια του ατόμου, όταν διαπερασθή το τείχος του χρόνου, τότε δίδεται εις τον άνθρωπον η πείρα της καταστάσεως, «Εγώ ειμι». Αισθανόμενος ούτος εν εαυτώ την ζωοποιόν πνοήν του Πνεύματος του Αγίου, προσευχόμενος δι’ αυτής της προσευχής, προαισθάνεται την τελικήν νίκην του Φωτός. Η Αγάπη του Χριστού εισέτι και εν τη υψίστη εντάσει της ευσπλαχνίας – όπερ συνιστά την ουσίαν του «άδου της αγάπης» - παραμένει απαθής ένεκα της υπαρχούσης εν αυτή αιωνιότητος. Η αγάπη αύτη ζη αυθεντικώς και αμειώτως την τραγωδίαν της ανθρωπότητος, διότι ίδιον αυτής είναι να συμμετέχη εις τα παθήματα πάσης της κτίσεως και πρωτίστως του ανθρώπου. Δεν γνωρίζω δια ποίου ακριβώς τρόπου να περιγράψω ουχί την αφηρημένην, αλλά την ζώσαν πνευματικήν πείραν, ήτις δύναται να φανή αντιφατική εις την τυπικήν λογικήν. Η χάρις είναι άκρως πλουσία εις τας εκφάνσεις αυτής. Ας λάβωμεν ως παράδειγμα μίαν εκ των πλέον ενδεικτικών περιπτώσεων.

Εν Χριστώ ελάβομεν αποκάλυψιν περί της αμεταθέτου αξίας του ανθρώπου. Αγαπώμεν τον άνθρωπον ως την ιδίαν ημών ζωήν. Κατά στιγμάς δίδεται να θεωρήσωμεν το ανεκτίμητον κάλλος της εικόνος αυτής του Υψίστου Θεού. Παρατηρούντες το πολύτιμον τούτο όν εν τη πτώσει αυτού, συντριβόμεθα φυσικώ τω τρόπω τη καρδία και αναζητούμεν οδούς σωτηρίας δια τους ηγαπημένους, καθ’ ό μέτρον ο Κύριος εξέχεεν εφ’ ημάς την χάριν να γνωρίσωμεν την οδόν Αυτού. Ο λόγος του εκκλησιαστικού κηρύγματος πίπτει κατά το πλείστον ή παρά την οδόν ή εις τας ακάνθας ή επί τα πετρώδη μέρη, και η ψυχή στρέφεται εν προσευχή προς Εκείνον, Όστις έπλασε τον άνθρωπον. Πειθόμεθα ότι και ο Θεός δεν θέλει να παραβιάση την ελευθερίαν του αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου. Εκ της προσπαθείας όπως υπερνικήσωμεν δια προσευχής ευσπλαχνίας τας απολιθωθείσας καρδίας ηγαπημένων υφ’ ημών υπάρξεων, η ψυχή αισθάνεται βαθέως ως να ίσταται όντως ενώπιον του τείχους του θανάτου – κατάστασις ομοία προς την θλίψιν μητρός ήτις βαστάζει εν ταις χερσίν αυτής αποθνήσκον νήπιον, τον καρπόν της κοιλίας αυτής. Το αίσθημα του αδιεξόδου, του ανεπανορθώτου της απωλείας, καταβροχθίζει παν άλλο αίσθημα και η ψυχή του ευχομένου «αποθνήσκει» μετ’ εκείνων δια τους οποίους προσφέρεται η προσευχή.

Ο Μονογενής Υιός του Πατρός προσέλαβε τον θάνατον ημών. Απέθανεν επί του σταυρού φέρων εν Εαυτώ τον όλεθρον ημών δια της «εις τέλος αγάπης» Αυτού. Αλλ’ ο Θεός ανέστησεν Αυτόν (βλ. Α’ Πέτρ. 1,21). Η ιδία επαγγελία εδόθη εις πάντας τους πιστεύοντας εις Αυτόν, τον Χριστόν-Θεόν (βλ. Ιωάν. 3,15· 3,36· 6,40· 6,47· 11,26).

Η θέσις των ανθρώπων είναι πλέον περίπλοκος: Ημείς οι ίδιοι δεν είμεθα έως τέλους ελεύθεροι από της αμαρτίας, τουτέστι φέρομεν εν εαυτοίς τον ημέτερον θάνατον. Και ημείς, καίτοι δεν αποθνήσκομεν σωματικώς εν τη προσευχή υπέρ των αδελφών ημών και υπέρ του κόσμου εν γένει όμως εν πνεύματι ζώμεν όντως τον θάνατον αυτών: Βεβαίως θα έλθη και η ημέρα κατά την οποίαν θα αποθάνωμεν.

Ο Χριστός δια του θανάτου Αυτού επάτησε τον θάνατον του Αδάμ και των απογόνων αυτού. Τούτο αποτελεί την εγγύησιν της ημετέρας αναστάσεως.