Για την θεραπεία της θελήσεως

Από την συζήτηση με τους Φοιτητές της Θεολογικής Ακαδημίας Μόσχας

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Πηγή: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση" Δεκεμβρίου 2009.

Αναδημοσίευση από: http://www.parembasis.gr/2009/frames_09_12.htm

Ερώτηση: Στην «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» εσείς μιλάτε για το πως γίνεται η αποκατάσταση του νου του ανθρώπου. Ήθελα να ρωτήσω πως μπορεί να θεραπευθή η θέληση του ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την ναρκομανία, όταν η βούληση του ανθρώπου είναι καταβεβλημένη. Και στο βιβλίο σας «Η ζωή μετά τον θάνατο» γράφετε ότι θα γίνη η αποκατάσταση του ανθρώπου εκτός από την θέληση και ότι η καταπιεσμένη θέληση δεν μπορεί να θεραπευθή.

Απάντηση: Το βιβλίο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», καθώς επίσης και μερικά επόμενα βιβλία που έχουν το ίδιο θέμα, ήταν καρπός της ποιμαντικής μου διακονίας. Υιοθέτησα τον όρο "ψυχοθεραπεία", που τον χρησιμοποιούν οι ψυχοθεραπευτές, αλλά εγώ συνέδεσα τον όρο αυτόν με την λέξη "Ορθόδοξη".

Πρόσφατα σε ένα βιβλίο, το οποίο εξεδόθη από την Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας, έγινε αποδεκτός αυτός ο όρος –Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία– και μάλιστα γράφεται ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία με την προσευχή και την άσκηση θεραπεύει την κατάθλιψη.

Βασικό θέμα του βιβλίου μου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» είναι ότι ο νους του ανθρώπου τραυματίσθηκε, σκοτίσθηκε και αυτός πρέπει να θεραπευθή και να αποκατασταθή. Στην πραγματικότητα πρέπει να θεραπευθή ολόκληρος ο άνθρωπος, που αποτελείται από ψυχή και σώμα.

Κατά τον φιλόσοφο Πλάτωνα η ψυχή του ανθρώπου έχει λογιστικό και παθητικό. Το λογιστικό είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ψυχής του ανθρώπου και το παθητικό (επιθυμικό και θυμικό) συνδέεται με το σώμα. Έτσι, κατ' αυτόν, πρέπει να νεκρωθή το παθητικό μέρος της ψυχής και τελικά η ψυχή πρέπει να απαλλαγή από το σώμα. Τέτοιες απόψεις είχε και ο Βαρλαάμ και γι' αυτό και ισχυριζόταν ότι το σώμα είναι κακό, πρέπει να νεκρωθή το παθητικό μέρος της ψυχής και η λογική να έχη μνήμη του Θεού.

Όμως, οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν ότι μέσα στον άνθρωπο δεν υπάρχουν κακές δυνάμεις, οι οποίες πρέπει να νεκρωθούν, αλλά υπάρχουν δυνάμεις που έχουν διαστραφή από την αμαρτία και πρέπει να μεταμορφωθούν. Για παράδειγμα, η αγάπη είναι μια ενέργεια της ψυχής, την οποία πρέπει να στρέψουμε προς τον Θεό. Δεν πρέπει να νεκρώσουμε την αγάπη, αλλά να την μεταμορφώσουμε. Το ίδιο συμβαίνει και με το θυμικό μέρος της ψυχής.

Το παθητικό μέρος της ψυχής θεραπεύεται με την τήρηση των εντολών του Χριστού και την όλη εκκλησιαστική ζωή. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι στο λογιστικό θέτουμε την προσευχή, στο επιθυμητικό μέρος την εγκράτεια και στο θυμικό μέρος την αγάπη.

Βέβαια, η όλη θεραπεία του ανθρώπου δεν είναι μια ατομική πράξη, αλλά γίνεται μέσα στην Εκκλησία με τα Μυστήρια και την άσκηση. Ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μιλώντας για την καθιέρωση του Ιερού Ναού, λέγει ότι υπάρχουν τρία σημεία: ο Επίσκοπος που κάνει την τελετή, το Θυσιαστήριο που αγιάζεται και τα λείψανα των Αγίων που τίθενται κάτω από την Αγία Τράπεζα. Αυτοί οι τρεις άξονες συνιστούν το εκκλησιαστικό φρόνημα και την εκκλησιαστική ζωή, που σώζει τον άνθρωπο.

Είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η σχέση μεταξύ Επισκόπου, Θυσιαστηρίου και Αγίων. Αν κάποιος πη ότι εγώ κάθε Κυριακή κοινωνώ, αλλά δεν αναγνωρίζω τον Επίσκοπο ούτε τους Αγίους, αυτός δεν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Αν κάποιος άλλος πη ότι εγώ σέβομαι και αναγνωρίζω μόνο τους Αγίους, αλλά δεν κοινωνώ ούτε αναγνωρίζω τον Επίσκοπο και αυτός δεν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Και αν κάποιος πη ότι σέβομαι μόνο τον Επίσκοπο, αλλά δεν εκκλησιάζομαι ούτε κοινωνώ, ούτε αναγνωρίζω τους Αγίους και αυτός δεν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Νομίζω ότι καθένας θεραπεύεται μέσα στην Εκκλησία στηριζόμενος στους τρεις αυτούς άξονες της πνευματικής ζωής.

Για να θεραπευθούμε δεν πρέπει απλώς να βρούμε έναν Πνευματικό Πατέρα για να μας βοηθήση, αλλά θα πρέπει να κάνουμε υπακοή στον Στάρετς και ο πραγματικός Στάρετς σέβεται την παράδοση και τον θεσμό της Εκκλησίας, καθώς επίσης να χρησιμοποιήσουμε και τον τρόπο θεραπείας που έχει καθιερωθή από τους Πατέρες μας. Κανένας πραγματικός Στάρετς δεν θα σάς πη: "μην κάνετε υπακοή στον Επίσκοπο".

Έτσι, όταν ζη κανείς μέσα στην Εκκλησία, σιγά-σιγά μεταμορφώνεται. Για παράδειγμα, ένα μικρό έμβρυο που κυοφορείται μέσα στην κοιλιά της μητέρας του αναπτύσσεται φυσιολογικά, δηλαδή μεγαλώνει σιγά-σιγά παραμένοντας μέσα στην μήτρα και τρεφόμενο με το αίμα της μητέρας του. Θα έρθη στιγμή που θα βγή από την μήτρα. Να υποθέσετε ότι αυτή η πνευματική μήτρα είναι η Εκκλησία. Εμείς είμαστε τα έμβρυα και καθόμαστε εκεί και μεγαλώνουμε. Αν κάποιο έμβρυο πη: «Εγώ δε θέλω να μείνω στην μήτρα, πρέπει να βγώ από αυτήν», τότε θα πεθάνη. Πρέπει να έρθη η ώρα του για να γεννηθή.

Πήγε κάποιος δυτικός Χριστιανός στο Άγιον Όρος και είπε σε κάποιον μοναχό: «Δεν μπορώ να καταλάβω τι κάνετε εσείς οι μοναχοί. Κάθεστε τόσες ώρες μέσα στον Ιερό Ναό. Γιατί χάνετε τον καιρό σας;». Εκείνη την ώρα σκέφτηκε ο μοναχός: «Τι να του απαντήσω, τι θα καταλάβη αυτός;». Και του είπε το εξής: «Είμαστε πνευματικά έμβρυα και καθόμαστε μέσα στην μήτρα της Εκκλησίας μας, στις ακολουθίες που έχει η Εκκλησία, και περιμένουμε κάποτε να γεννηθούμε».

Ένα άλλο παράδειγμα είναι από την τροφή που λαμβάνουμε. Τρώμε πρωΐ, μεσημέρι, βράδυ και η τροφή αυτή πηγαίνει στο στομάχι, στο πεπτικό σύστημα και από κει δια του αίματος τρέφεται όλο το σώμα. Δεν μπορεί κάποιος να πη ότι με το φαγητό της σημερινής ημέρας θα τραφή το δεξί μου πόδι και αύριο το αριστερό μου πόδι και τις άλλες ημέρες κάθε χέρι ξεχωριστά. Το σώμα μεγαλώνει σιγά-σιγά και όλο μαζί. Έτσι και ο άνθρωπος μεγαλώνει μέσα στην Εκκλησία, με τα Μυστήριά της σιγά-σιγά, καλλιεργώντας όλες τις αρετές.

Βέβαια, αυτό έχει σχέση με την ενέργεια του Θεού και την συνέργεια την δική μας. Τα πάντα είναι θέμα θεολογικής συνέργειας. Γιατί ο Θεός μας σώζει, όταν θέλουμε και εμείς. Έχουμε έναν τέτοιο μεγάλο Θεό που σέβεται την ελευθερία μας και δεν μας σώζει χωρίς την θέλησή μας.

Έτσι, η θεραπεία του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων, του Θεού και του ιδίου του ανθρώπου. Στην θεολογία της Εκκλησίας κάνουμε λόγο για την συνέργεια, δηλαδή ο Θεός ενεργεί και ο άνθρωπος συνεργεί. Ο Θεός δεν παραβιάζει ποτέ την ελευθερία του ανθρώπου. Μια σωτηρία χωρίς ελευθερία δεν είναι σωτηρία.

Αυτό σημαίνει ότι η θεραπεία των ανθρώπων, που έχουν υποδουλωθή στα ναρκωτικά, γίνεται με την όλη εκκλησιαστική ζωή, τα Μυστήρια, την προσευχή, την προσπάθεια τηρήσεως των εντολών του Χριστού. Όποιος λαμβάνει ναρκωτικά έχει εξάρτηση, δηλαδή η θέληση του ανθρώπου έχει ασθενήσει, γι' αυτό ο ναρκομανής για να θεραπευθή χρειάζεται να συναντήση πολύ μεγάλη αγάπη από τους ανθρώπους, αλλά, συγχρόνως, να κάνη και ασκήσεις για να ενισχύση την θέλησή του. Όπως απαιτείται φυσιοθεραπεία για ένα μέρος του σώματος που έχει ατροφήσει και αγκυλωθή, το ίδιο γίνεται και με την θέληση. Η θέληση που έχει αρρωστήσει, πρέπει να θεραπευθή.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η θεραπεία γίνεται στην Εκκλησία με τα Μυστήριά της, με το θεσμό της Εκκλησίας και την όλη ασκητική ζωή.

Για το τι θα γίνη στην ζωή μετά τον θάνατο, ο άγιος Μάξιμος έχει μια θεωρία ότι θα γίνη αποκατάσταση της φύσεως, αφού θα νικηθή ο θάνατος, και όλοι θα αναστηθούν, δίκαιοι και αμαρτωλοί, αλλά δεν θα γίνη αποκατάσταση της θελήσεως, που σημαίνει ότι ό,τι κάνει ο άνθρωπος από την ζωή αυτή θα έχη αιώνιες συνέπειες. Γι' αυτό από τώρα χρειάζεται να προσφέρουμε την θέλησή μας στην ενέργεια του Θεού για να θεραπευθή.