بخش 3  -  یک ایماندار اورتودکس خدا را پرستش می‌کند

 فصل 33 -  پرستش ارتدوكس

اشاراتی به ارزش و ضرورت دعا شده است. به‌طور دقیق‌تر، چه زمانی باید دعا کنیم و در دعا چه باید بگوییم؟

گفتیم که قلبمان باید مشتاق رابطه با خدا باشد، چنانکه مزمورنگار در ابتدای مزمور، این اشتیاق مقدس را بیان می‌کند: «چنانکه آهو براى نهرهای آب شدت اشتياق دارد، جان من تشنۀ خداست، تشنۀ خدای حى» (مزمور ۴۲:­‏۲‏-١). ایماندار با این تشنگی روح، مشتاق است که دائماً با خدا صحبت کند. قبلاً اشاره کردیم که دعایی کوتاه که شخص بتواند برای هر نیکویی که از خدا دریافت می‌کند، دائماً با زبان و ذهنش تکرار کند، همان دعای عیسی است: «خداوند، عیسى مسیح، بر منِ گناهکار رحم فرما»؛ یا هنگامی که با مشکل روبرو می‌شود بگوید، «خداوندگارا، به من کمک کن.» بدین نحو، حضور مستمر خداوندگارمان، زندگی روزانۀ ما را شیرین می‌سازد، همانطور که او خود آرزو دارد و کمی قبل از صعودش به آسمان به ما وعده داد و فرمود: «اینک هر روزه تا پایان این عصر با شما هستم!» (متی ٢٨ :­۲۰).

علاوه بر این دعاهای کوتاه، که در هنگام انجام کاری می‌توانیم به زبان بیاوریم، روح ما این احساس نیاز را دارد که فقط با خدا باشد، و در صورت امکان، در خلوت و دور از حضور سایر افراد، با او صحبت کند. خداوندگار فرمود كه برای دعاهایی نظیر این، شخص باید به اتاق خود رفته، در را ببندد در نهان و دور از دید دیگران، نیایش کند. برای چنین لحظاتی، صبح زود قبل از شروع کار، و شب، ساعاتی قبل از خواب، بهترین و مناسب‌ترین وقت دعا می‌باشد. شخصِ ایماندار در آنجا قلب خود را برای جلال دادن خدا باز خواهد کرد، به‌همان نحوی که فرشتگان در آسمان خدا را جلال می‌دهند. او خدا را برای تمام آنچه که پیوسته با مهر و محبت خویش به او عنایت می‌فرماید، شکرگزاری خواهد نمود. انسان از خدا خواهش خواهد کرد که او را به‌خاطر تمام نیکویی‌هایی که در انجام آنها غفلت ورزیده، یا هر کلام و عمل شرم‌آوری که مرتکب شده، ببخشاید. او در رابطه با هر نیاز یا مشکل خود یا کل دنیا، از خدای قادر مطلق و مقدس یاری خواهد خواست؛ قلبش را به روی او باز خواهد کرد و دربارۀ هر آنچه احساس می‌کند باید با او در میان بگذارد، صادقانه صحبت می‌کند و اطمینان دارد که خدا با درک، مهر ومحبت به او گوش فرا خواهد داد. او یقیناً پاسخی دریافت خواهد کرد- پاسخ او همیشه آن چیزی نیست که انتظار دارد، بلکه آن چیزی است که پدر دانای مطلق و خیراندیشِ او می‌داند که به خیریت کسی است که دعا می‌کند. خداوندگار ما، آن خدا-انسان، هر آنچه را که وعده داده، دقیقاً حفظ می‌کند. او این را به ما ثابت کرده که «هر که بخواهد، به دست آورَد و هر که بجوید، یابد و هر که بکوبد، در به رویش گشوده شود» (متی ٧ :­۸).  

چرا او نباید به دعای ما پاسخ دهد؟ شاید چون قادر به این کار نیست؟ اما او قادر مطلق است! آیا نمی‌خواهد که کنار ما باشد و از ما حمایت کند؟ اما او رحیم‌ترین و بخشنده‌ترین است! او سراسر محبت است. محبت خدا باعث شد که به‌خاطر نجات ما، روی صلیب برود! پس چطور امکان دارد تصور کنیم که خدا آنچه را که برایمان بهترین است، انجام نخواهد داد؟

دعای ایماندار ارتدوكس به «درخواست» محدود نمی‌شود. همانطور که خداوندگار فرموده، خدا از نیازهای ما آگاه است؛ در دعای خود، «نخست در  پی ملكوت خدا و عدالت او باشید، آنگاه همۀ اینها نیز به شما عطا خواهد شد» (م.ک. متی ٦ :­۳۳).

ایماندار علاوه بر دعایی که با استفاده از جملات خود بیان می‌کند، از دعاهایی که کلیسا قرنها پیش بنیان نهاده و در مراسم مقدس کلیسایی یافت می‌شوند نیز استفاده می‌کند. تقریباً تمام مراسم مقدس بدین شکل آغاز می‌شوند:

«به نام پدر، پسر و روح القدس. آمین.

جلال بر تو خدای ما، جلال بر تو.

ای پادشاه آسمانی، تسلی‌دهنده، روح راستی، که از ازل حضور دارى و همه چیز را با حضورت پر مى سازى، گنجینۀ تمام برکات و بخشندۀ حیات، بیا و در ما ساکن شو؛ ما را از هر عیب پاک ساز و جانهایمان را نجات ده، ای یگانه متبارک. آمین.

خدای قدوس، قدوسِ قادرمطلق، قدوس فنا ناپذير، بر ما رحم فرما (سه بار گفته می‌شود).

جلال بر پدر، و پسر و روح القدس؛ اكنون و تا ابد و تا جميع اعصار. آمین.

ای تثلیث اقدس، بر ما رحم كن. خداوندا، گناهان ما را عفو فرما. ای ارباب، شرارتهای ما را ببخش. ای یگانه قدوس، به‌خاطر نام خود ضعف هاى ما را ببین و شفا ده. خداوندا، رحم فرما. خداوندا، رحم فرما. خداوندا، رحم فرما.

جلال بر پدر، پسر و روح‌القدس؛ اكنون و تا ابد و تا جميع اعصار. آمین.

ای پدر ما...

ما دعای خود را با آوردنِ نام خدا و جلال نام او آغاز می‌کنیم.

دعای نخست، یعنی «ای پادشاه آسمانی...» دعا به روح‌القدس است. ما از او می‌خواهیم که به درون ما بیاید و ما را از هرگونه آلودگی گناه پاک ‌سازد، زیرا از این راه قادر خواهیم بود رابطه‌ای زنده با خدا برقرار سازیم، چون همانطور که خداوندگار فرمود، خداوند را پاکدلان خواهند دید (م.ک. متی ٥ :۸). بدین نحو، دعاهای بعدی ما مورد پذیرش خدای تثلیث قرار خواهد گرفت.

پس از این، سرودی را می‌خوانیم که اشعیای نبی با فوجی عظیم از فرشتگان مقدس خواند: «قدوس، قدوس، قدوس است خدای لشکرها...» (اشعیا ٦ :۳)، که با اندکی تغییر می‌گوییم: «خدای قدوس، قدوسِ قادرمطلق، قدوس فنا ناپذير، بر ما رحم فرما.» مخاطب این دعا سه شخص تثلیث اقدس است و از این رو سه بار بیان می‌شود، هر بار برای هر یکی از سه شخصِ پدر، پسر و روح‌القدس. از آنجایی که ما کلمۀ «قدوس» را سه بار تکرار می‌کنیم، این سرود را «سرود مقدس سه‌گانه» می‌نامیم. 

پس از آن، یک ستایش کوتاه به سه شخص تثلیث اقدس وجود دارد: «جلال بر پدر...» شخصِ مسیحی همواره خدا را جلال می‌دهد (یک ستایش طولانی هم وجود دارد).

فردِ با ایمان در برابر عظمت و قدوسیت مطلق خدا نسبت به گناهکار بودن خویش و نیاز به دریافت بخشایش از سوی خدا آگاه است. اشعیا پس از آن مکاشفۀ خدا، با گفتن این جمله احساس ندامت و گناهکاری نمود: «وای بر من که هلاک شده‌ام! زیرا که مردی ناپاک‌ لب هستم و در میان قومی ناپاک‌ لب ساکنم، و چشمانم پادشاه، خداوند لشکرها را دیده است» (اشعیا ٦ :­۵). بدین نحو، شخص ایماندار دعای خود را با مخاطب قرار دادن تثلیث اقدس ادامه می‌دهد و درخواست بخشایش و رحمت می‌کند: «ای تثلیث اقدس، بر ما رحم فرما.»

در آخر، ایماندار به خدای پدر پناه می‌برد و دعایی را که خداوندگار ما عیسی به‌عنوان الگو به ما تعلیم داد، تکرار می‌کند: «ای پدر ما...» که قبلاً در مورد آن صحبت کردیم.

این چند دعای کوتاه، مفاهیمی جامع و کامل دارند، به‌گونه‌ای که هر مسیحی می‌تواند به‌آسانی، هر روز و هر شب به کار ببرد. شخص دعای صبحگاهی و شبانگاهی خود را با آن آغاز می‌کند و بسته به وقت آزادی که دارد، یک یا چند مزمور از عهدقدیم بدان اضافه می‌کند.

محتوای مزامیر با یکدیگر تفاوت دارند و با تمام نیازهای دل انسان همسو هستند. مزامیری وجود دارند پیرامون حمد و ستایش خدا، شکرگزاری به‌خاطر احسان و نیکویی‌هایش، توبه، استغاثه به درگاه خدا برای حفاظت در برابر دشمنان، بلایا و فجایع طبیعی و بسیاری خطرات دیگر. مزامیر دیگری هم هست که به مسیح، مسیح موعود، محبت و سرسپردگی به او، عشق به کلام خدا و بسیاری از موارد دیگراشاره می‌کنند. بنابراین، ایماندار بسته به شرایط روحی و روانی خود، مزموری مناسب را انتخاب می‌کند که هر بار شرایط او را بیان می‌دارند.

همچنین، از روی «کتاب دعا» (به یونانی: «سینوپسیس»)[1]، که کلیسا منتشر کرده، چند مورد مناسب را به‌عنوان دعای صبح یا شب می‌توان انتخاب کرد.

وقتی شخص خود را آمادۀ دریافت عشای ربانی می‌کند، به دعای شبانۀ قبلی خود، دعای خاص «قبل از عشای مقدس» و روز بعد، پس از دریافت عشا، «دعای شکرگزاری» را اضافه می‌کند.

 مزموری کوتاه که هر روز در جلسات مقدس کلیسا خوانده می‌شود، مزمور ٢٣ :­۱-۶ می‌باشد؛ این مزمور بیانگر ایمان به حفاظت خداست. شخصِ ایماندار به آسانی می‌تواند این آیات را حفظ کرده، آن را در دعاهایش تکرار نماید:

خداوند شبان من است؛

محتاج به هیچ چیز نخواهم بود.

در مرتع هاى سبز مرا می‌خواباند؛

نزد آبهای آرام بخش مرا رهبری‌ می‌کند.

جان مرا تازه می‌سازد،

و به‌خاطر نام خود،

به راههای عدالت هدایتم می‌نمايد.

چون در وادی سايه موت نيز راه روم،

از بدی نخواهم ترسید،

زیرا تو با من هستى؛

 عصا و چوبدستی تو مرا تسلى خواهد داد.

سفره‌ای برای من در به حضور دشمنانم می‌گسترانی!

سَرَم را به روغن تدهین می‌کنی

و پیاله‌ام را لبریز می‌سازی.

هر آينه نیکویی و محبت، تمام ايام عمرم در پی من خواهد بود،

و در خانۀ خداوند ساکن خواهم بود تا ابدالآباد.

دعایی دیگر که آن هم بسیار زیبا، با مفاهیمی موجز و مختصر می‌باشد و هر روز کاربرد دارد، عبارت است از:

ای مسیح خداوندگار ما، تو در هر زمان و هر مکان پرستش می‌شوی.

هم در آسمان و هم بر زمین جلال یافته‌ای.

تو شکیبا، پر از رحمت و سرشار از شفقت هستی،

شخصِ عادل را دوست می‌داری و نسبت به گناهکار رحیمی.

تو همۀ ما را از طریق وعدۀ برکات آینده، به توبه فرا می‌خوانی.

خداوندگارا، در این ساعت تضرع‌های ما را بپذیر.

زندگی‌مان را به راه احکام خود هدایت نما.

روحمان را تقدیس کن، بدنمان را پاک ساز، ذهنمان را راست گردان.

افکار ما را پاک ساز، ما را از تمام پریشانی‌ها، خشم، خطر و نیاز رهایی ده.

ما را با فرشتگان مقدس خود احاطه گردان،

تا با صفوف آنها هدایت و محافظت شویم،

تا به یگانگی ایمان و معرفتِ جلال وصف‌ناپذیر تو دست یابیم.

تو متبارک هستی تا ابدالآباد.

آمین.[2]

سه دعای بسیار زیبای دیگر نیز در پایان «جلسۀ پس از شام» یافت می‌شود؛ یکی از آنها خطاب به «مادر مقدس خدا» خوانده می‌شود: «ای عروس هميشه باکرۀ مطهر و فسادناپذیر خدا...»؛ مخاطب دعای دیگر، خداوندگار ما، عیسای مسیح است: «و آرامی عطا فرما، ای ارباب روح و جسم ما...»؛ مخاطب دعای بعدی، فرشتۀ مقدس و نگهبان است: «ای فرشتۀ مقدس...»

شخصِ مسیحی قبل و بعد از ناهار و شام با خانواده و هر جایی که تنها باشد، دعایی خاص می‌خواند. این دعاها کوتاه بوده و به‌آسانی می‌توان آنها را حفظ کرد. این دو دعا عبارتند از:

قبل از صرف غذا

«ای مسیح، خدا، غذا و نوشیدنی خادمین خود را برکت بده، زیرا تو همواره مقدس هستى، اكنون و تا ابد و تا جميع اعصار. آمین.»

پس از صرف غذا

«ای مسیح، خداوندگار ما، تو را سپاس می‌گوییم که ما را با برکات زمینی خود سیر کردی. ما را از ملكوت آسمانی خود نیز محروم مساز، بلکه، همانطور که تو، یگانه نجات‌دهنده، بین شاگردانت آمدی و به ایشان آرامی بخشیدی، نزد ما نیز بیا و نجاتمان ده.»

 باشد كه شخص بخواهد گاه با خانواده بر سر میز شام بنشیند، و تمام اعضای خانواده بتوانند با یکدیگر دعا کنند و بدین نحو، پیوند خانوادگی بین خود و خدا را تقویت کنند.

در خانۀ مسیحیان ارتدوكس، به پیروی از سنتی برگرفته از زمان قدیم و در بهترین اتاق خانه، پردۀ شمائل قرار دارد که در آن، تصاویر مقدس خداوندگار، مادر خدا (Theotokos)، قدیس کلیسای آن ناحیه و دیگر قديسين قرار دارد. خانواده به هنگام جمع شدن در کنار یکدیگر، به خصوص برای دعای شبانگاهی، در مقابل پردۀ شمائل شمع روشن می‌کنند. در تعطیلات مهم و نیز در روزهای شنبه و یکشنبه، سنت مرسوم این است که به نشانۀ احترام، در مقابل شمائل بخور بسوزانند و از بخوردانی که در هر خانه‌ای یافت می‌شود، استفاده کنند. کارهایی نظیر این به ما کمک می‌کند که یک جَوِّ دعا و فضای روحانی ایجاد کنیم که به دل و روحمان نشاط و دلگرمی می‌بخشد.

هر زمان که از کشیش می‌خواهند که جلسات یا مراسم مختلف را برگزار کند، وی این کار را در مقابل پردۀ شمائل انجام می‌دهد؛ مراسمی نظیر برکت خانه یا تدهین مقدس برای عضوی از خانواده که سخت بیمار است؛ یا دعا در مراسم سرور و شادی مانند تولد یک کودک، روز نامگذاری عضوی از خانواده و سایر مراسم. بدین ترتیب، خانه و «کلیسایی که در خانه برپا می‌شود» مبارک می‌گردد (کولسیان‌ ٤ :­۱۵ و فیلیمون ١ :٢).