Το κατ’ εικόνα είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να φτάσει στο καθ’ ομοίωσιν χρησιμοποιώντας την ελευθερία του κατ’ εικόνα. Ενώ το κατ’ εικόνα δίνεται σε όλους, το καθ’ ομοίωσιν είναι κάτι που επιτυγχάνεται μόνο με την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου σε συνέργεια με το Άγιο Πνεύμα.

Όμως, γιατί λέει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν; Γιατί δεν λέει σκέτο εικόνα και ομοίωσιν;

Για να καταλάβουμε τη διαφορά της εικόνας από το κατ’ εικόνα, θα πούμε ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν ζωγράφο, ο οποίος θέλει να μας φτιάξει ένα πορτρέτο. Στεκόμαστε λοιπόν μπροστά του και αυτός ζωγραφίζει την εικόνα μας. Αυτό που ζωγραφίζει βλέποντας εμάς, λέγεται εικόνα μας.

Αφού ζωγραφίσει την εικόνα μας, εμείς φεύγουμε και εκείνος παίρνει την εικόνα που ζωγράφισε από εμάς, τη βάζει μπροστά του, και τώρα πλέον, βλέποντας την εικόνα την οποία ζωγράφισε, την εικόνα μας, ζωγραφίζει μια δεύτερη εικόνα. Αυτή η δεύτερη εικόνα όμως δεν ζωγραφίζεται σύμφωνα με εμάς, αλλά ζωγραφίζεται σύμφωνα με την εικόνα μας. Αυτή η δεύτερη εικόνα δεν είναι εικόνα μας· είναι μια εικόνα «κατά την εικόνα» μας.

Καταλαβαίνετε λοιπόν ποια είναι η διαφορά της εικόνας από το κατ’ εικόνα; Εικόνα είναι αυτό το οποίο σχηματίζεται, δημιουργείται με βάση το πρωτότυπο. Όταν όμως κάτι δημιουργείται με βάση την εικόνα του πρωτοτύπου, δεν είναι πλέον εικόνα του πρωτοτύπου, αλλά είναι «κατά την εικόνα» του πρωτοτύπου.

Όταν λοιπόν λέμε ότι ο Θεός είπε: «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν ημών», κατά την εικόνα μας δηλαδή και κατά την ομοίωσή μας, εννοούσε: θα φτιάξουμε άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα μας και σύμφωνα με την ομοίωσή μας, και όχι σύμφωνα με εμάς άμεσα.

Άραγε γιατί υπάρχει αυτή η διαφορά; Γιατί υπάρχει αυτή η διάκριση; Γιατί δεν λέει ότι είμαστε εικόνα του Θεού, αλλά λέει ότι είμαστε «κατά την εικόνα» του Θεού;

Ας το εξηγήσουμε αυτό λίγο.

Στην Αγία Γραφή, μας λέει ξεκάθαρα ότι ο Θεός δεν μοιάζει με τίποτα απολύτως από τα κτιστά. Είναι ένα Ον εντελώς ανόμοιο με οτιδήποτε έχουμε δει και γνωρίζουμε. Πώς λοιπόν θα μπορούσε να σχηματιστεί εικόνα σε κάτι το οποίο είναι εντελώς ανόμοιο με οτιδήποτε μπορούμε να φανταστούμε;

Στον Ησαΐα, στο 46:5 και στο 40:18,25, λέει: «Με ποιον θα με εξομοιώσετε και θα με εξισώσετε και θα με συγκρίνετε και θα είμαστε όμοιοι;». Και κατά τον ίδιο τρόπο, στην Α΄ Τιμόθεον 6:16 λέει: «Ο οποίος, Αυτός μόνος έχει την αθανασία, που κατοικεί σε απρόσιτο φως, τον οποίο κανένας από τους ανθρώπους δεν είδε ούτε μπορεί να δει». Γι’ αυτό είχε πει και στον Μωυσή στην Έξοδο 33:20: «Δεν μπορείς να δεις το πρόσωπό μου, επειδή άνθρωπος δεν θα με δει και θα ζήσει».

Αυτή είναι και η απάντηση για ποιο λόγο λέει «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν». Αφού ο Θεός είναι ανόμοιος με οτιδήποτε γνωρίζουμε και μπορούμε να κατανοήσουμε, δεν θα μπορούσαμε σε καμία περίπτωση ούτε να είμαστε άμεση εικόνα του Θεού, αλλά ούτε και να του ομοιάσουμε κατευθείαν με τον Θεό. Με κάτι δηλαδή, το οποίο δεν μπορούμε ούτε καν να αντιληφθούμε.

Άρα, αφού είμαστε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού πλασμένοι, αυτό μας δείχνει ότι υπάρχει κάτι ανάμεσα σε εμάς και στον Θεό, το οποίο παρεμβάλλεται και με βάση το οποίο φτιαχτήκαμε. Και αυτό το "Κάτι", θα πρέπει να μοιάζει και με τον Θεό και οι άνθρωποι με αυτό.

Η Αγία Γραφή μας αποκαλύπτει ότι πράγματι υπάρχει μια τέτοια εικόνα. Στην προς Κολοσσαείς επιστολή, στο 1:15, μας λέει για τον Ιησού Χριστό: «ο οποίος είναι εικόνα του Θεού του αοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως». Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι όταν λέει ότι είμαστε κατ’ εικόνα Θεού, είμαστε πλασμένοι σύμφωνα με τον Χριστό.

Το πρωτότυπο δηλαδή, το οποίο είχε ο Θεός στη βούλησή του καθώς μας έπλαθε, ήταν ο Ιησούς Χριστός. Και αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή ο Ιησούς Χριστός δεν είναι ούτε μόνο Θεός ούτε μόνο άνθρωπος. Η υπόσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού είναι θεανθρώπινη. Είναι και Θεός στον ουρανό, αλλά ενανθρώπισε και έγινε ΚΑΙ άνθρωπος στη γη. Έτσι, και με τον Θεό μοιάζει και με τους ανθρώπους.

Αν κάποιος παραξενεύεται γι’ αυτό, επειδή άνθρωποι υπήρχαν και πριν από τη γέννηση του Χριστού ως ανθρώπου, πρέπει να θυμίσουμε ότι ο Θεός είναι άχρονος. Για τον Θεό δεν υπάρχει χρόνος. Ο Θεός βλέπει παρόν, παρελθόν και μέλλον σαν ένα ατέλειωτο παρόν. Στην προαιώνια βουλή του λοιπόν, υπήρχε πάντοτε ο Ιησούς Χριστός ως το πρότυπο του ανθρώπου, ως Αυτός ο οποίος ήταν η εικόνα Του, βάσει της οποίας θα έπλαθε τον άνθρωπο. Και όχι μόνο εικόνα Του, αλλά και ομοίωσή Του.

Γι’ αυτό ο Απόστολος Ιωάννης στην Α΄ Ιωάννου 3:2 μας λέει ότι «θα είμαστε όμοιοι με Αυτόν», με τον Χριστό δηλαδή. Και ως εικόνα του Θεού του αοράτου μπορούσε ο Ιησούς Χριστός να λέει, σύμφωνα με τον Ιωάννη 14:9: «Όποιος είδε εμένα, είδε τον Πατέρα. Και πώς εσύ λες δείξε μας τον Πατέρα;».

Ως εικόνα του Θεού του αοράτου, ο Ιησούς Χριστός μπορούσε επίσης να πει, σύμφωνα με τον Ιωάννη 14:6,7: «Αν γνωρίζατε εμένα, θα γνωρίζατε και τον Πατέρα μου, και από τώρα τον γνωρίζετε και τον είδατε».

Όμως ο Ιησούς Χριστός δεν είναι μόνο το πρότυπο πάνω στο οποίο φτιαχτήκαμε εμείς οι άνθρωποι, αλλά είναι και το πρότυπο εκείνο, στο οποίο πρέπει να ομοιάσουμε για να είμαστε καθ’ ομοίωσιν Θεού. «Θα είμαστε όμοιοι με Αυτόν» μας λέει ο Ιωάννης (Α΄ Ιωάννου 3:2).

Γι’ αυτό και ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, στο έργο του «Περί της εν Χριστώ Ζωής, Λόγοι Επτά», λέει το εξής:

«Δεν ήταν ο παλαιός Αδάμ πρότυπο του νέου Αδάμ, αλλά ο νέος του παλαιού. Και αν αναφέρεται ότι ο νέος Αδάμ γεννήθηκε εν ομοιώματι του παλαιού, αυτό λέγεται σε σχέση με τη φθορά που εισήγαγε ο παλαιός Αδάμ. Βέβαια, σύμφωνα με τη φυσική τάξη των πραγμάτων, αρχέτυπο για μάς είναι ο παλαιός Αδάμ ως προγενέστερος. Για τον Θεό όμως, που έχει τα πάντα προ οφθαλμών πριν γίνουν, ο παλαιός είναι απομίμηση του νέου. Πλάστηκε κατά την ιδέα και την εικόνα εκείνου, αλλά δεν παρέμεινε σε αυτήν».

Και ο Άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ λέει στο βιβλίο του «Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί» (κεφ. 13):

«Ο Χριστός, εν μορφή Θεού υπάρχων, τουτέστιν Θεός άναρχος ων κατ' ουσίαν, προσέλαβε διά της σαρκώσεως εν τη υποστάσει αυτού την μορφήν της δουλικής ημών υπάρξεως. Η ανθρώπινη όμως υπόστασις, πάσχει κατά χάριν την θέωσιν, ένεκα τής οποίας πραγματοποιείται εν αυτή το πλήρωμα της Θείας εικόνος. Εν τη υποστατική αρχή του ανθρώπου ενυπάρχει πρωτίστως η ομοίωσις προς Εκείνον».

Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο Σωφρόνιο, ο Ιησούς Χριστός ήταν και Θεός και άνθρωπος, και γι’ αυτόν τον λόγο μπορούμε να ομοιωθούμε προς Εκείνον και να είμαστε κατά την ομοίωση του Θεού.

Ν. Μ.