Παράλληλα με τη μεγάλη Ιεραποστολική δραστηριότητα προς τις Ευρωπαϊκές περιοχές, οι Βυζαντινοί δεν έπαψαν να ενδιαφέρονται για τη διάδοση του Χριστιανισμού στην περιοχή που βρισκόταν βορειοανατολικά της αυτοκρατορίας.

Τον 7ο αιώνα ο τουρκικός λαός των Χαζάρων εγκαθίδρυσε βορείως του Καυκάσου εκτεταμένο βασίλειο με κέντρο κοντά στο σημερινό Αστραχάν.

Επί της βασιλείας του Θεοφίλου (829-842) οι Βυζαντινοί είχαν έρθει σε εμπορικές διαπραγματεύσεις και συνεργάσθηκαν μαζί τους επί του ποταμού Δον. Οι Χαζάροι ζήτησαν από τη βυζαντινή Αυλή Χριστιανούς διδασκάλους και τους εστάλη το 861 μια ιεραποστολική ομάδα με επικεφαλής τον φιλόσοφο Κωνσταντίνο (τον μετέπειτα Απόστολο των Σλάβων).

Το Ισλάμ, ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός διαγκωνίζονταν για τον προσηλυτισμό των Χαζάρων, οι περισσότεροι όμως ηγεμόνες τους υιοθέτησαν τον Ιουδαϊσμό ¹.

Την εποχή αυτή αναφέρεται μεταξύ των Ελλήνων μητροπολιτών ο άγιος Μιχαήλ Γ (862-888) με τον τίτλο του «Χαζάρων», από τον οποίο φαίνεται ότι την εποχή εκείνη ήταν εξαρτημένοι οι Χριστιανοί της Ρωσίας ². Επίσης ο διάδοχος του Φωτίου πατριάρχης Νικόλαος ο Μυστικός (901-907 και 912-925) ενδιαφέρθηκε για την «στερέωσιν της καθαράς του Χριστού πίστεως» στους Χαζάρους της Κριμαίας. Τοποθέτησε αρχιεπίσκοπο στη Χέρσωνα για να χειροτονήσει νέους κληρικούς και να διευθύνει την Ιεραποστολή ³.

Αρχές του 10ου αιώνα διαδόθηκε ο Χριστιανισμός και στους Αλανούς που ήσαν εγκατεστημένοι βορείως των Καυκάσιων ορέων, από την Κασπία μέχρι τον ποταμό Δον και την Αζοφική Θάλασσα ⁴.

Για τον εκχριστιανισμό της Αλανίας μερίμνησε ιδιαιτέρως ο Νικόλαος ο Μυστικός. Καταρχάς απέστειλε για τον ευαγγελισμό των Αλανών τον ηγούμενο μιας μονής του Ολύμπου της Βιθυνίας Ευθύμιο, ο οποίος ήταν «ανήρ θεοφιλής και αρετής εργάτης» ⁵.

Αργότερα, για τη συστηματική διοργάνωση της νέας αυτής Εκκλησίας, χειροτόνησε αρχιεπίσκοπο Αλανίας τον Πέτρο. Το 903 (ίσως το 902) βαπτίσθηκε ο ηγεμόνας των Αλανών, «αλλά οι μάζες των υπηκόων του εξακολούθησαν να παραμένουν ειδωλολατρικές» ⁶.

Ο μνημονευθείς Αρχιεπίσκοπος Πέτρος συναντούσε πολλές δυσκολίες και καταπονημένος έγραφε ότι η Κωνσταντινούπολη τον λησμόνησε. Ο Νικόλαος Μυστικός προσπάθησε με κάθε τρόπο να τον ενισχύσει. Εν πρώτοις με επιστολές τού τόνιζε ότι δεν πρέπει να ζητάει ραγδαία αποτελέσματα, διότι «ούτως αθρόον η μετάστασις της εθνικής ζωής προς την ακρίβειαν του ευαγγελίου το ράδιον ου καταδέχεται» ⁷.

Στη συνέχεια έστειλε και πάλι τον προαναφερθέντα Ευθύμιο για να τον βοηθήσει στο Αποστολικό έργο, απευθύνθηκε δε και στον γειτονικό προς τους Αλανούς ηγεμόνα των Αβασγών, ο οποίος είχε συντελέσει στη βάπτιση του Αλανού άρχοντα ⁸, και τον παρακαλούσε να «συνεπικουρήση αυτώ —τω Πέτρω—και συναντιλήψεται των πόνων» ⁹ με υλική και ηθική βοήθεια, ώστε να φέρει εις πέρας το πνευματικό του έργο.

Η σωζόμενη αλληλογραφία του Νικολάου του Μυστικού σχετικά με την Ιεραποστολή της Αλανίας παρουσιάζει ανάγλυφη, τόσο την κοπιώδη ιεραποστολική εργασία σ' αυτή την περιοχή, όσο και τη διαυγή και έντονη Ιεραποστολική συνείδηση του Βυζαντινού ιεράρχη.

Ο Χριστιανισμός στην Αλανία συνάντησε σοβαρές αντιδράσεις. Είναι χαρακτηριστική —αν και αμφισβητούμενη η πληροφορία—, ότι το 932 οι Αλανοί έδιωξαν τους επισκόπους και απομακρύνθηκαν από τον Χριστιανισμό ¹⁰, στους επόμενους όμως αιώνες ο Χριστιανισμός επιβλήθηκε.

Τέλη του 12ου αιώνα ο Θεόδωρος ο Βαλσαμών αναφέρει ότι προσωπικώς επικοινώνησε με τον «Μητροπολίτην Αλανίας» ¹¹. Στη δε έκθεση του Ανδρονίκου Β΄ του Παλαιολόγου (1282-1328), ο θρόνος της Αλανίας κατέχει την 72η σειρά μεταξύ των Μητροπολιτών του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Αργότερα οι Αλανοί, όσοι δεν μετανάστευσαν στην Ευρώπη (Ισπανία), εξισλαμίσθηκαν.

Σημειώσεις:

1. K. S. Latourette, μν. εργ., σ. 252.

2. Κ. Παπουλίδου, «Μητροπολιτικοί πίνακες Κιέβου και Μόσχας», περ. Εκκλησία, 1963, σ. 378.

3. PG 111, 268, 321.

4. Βλέπε Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, PG 113, 732.

5. PG 111, 360.

6. V. Grumel, «La date de la conversion des Alains et l’Archeveque d’Alanie», Echos d'Orient, 1933, σ. 57-58.

7. PG 111, 352.

8. PG 111, 241.

9. PG 111, 236.

10. V. Grumel, ένθ. αν., σ. 58. K. S. Latourette, μν. έργ., σ. 249.

11. Ράλλη και Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων, Αθήνας Β΄ Ερμηνεία εις τον 30όν κανόνα της εν Τρούλλω Συνόδου, σ. 370.