• Εισαγωγή

• 1. Κάποιες ανακρίβειες του Κακριδή

• 2. Διαδικτυακή εθνοφοβία

• 3. Ο λαϊκισμός και οι μαρτυρίες Κακριδή

• 4. Το νόημα των μαρτυριών Κακριδή και ένα παράδειγμα

• 5. Μερικές σημαντικές μαρτυρίες της συλλογής Κακριδή

• Επίλογος

 Εισαγωγή

Θέμα του άρθρου μας είναι το βιβλίο του Ι.Θ. Κακριδή, «Οι αρχαίοι Έλληνες στη νεοελληνική λαϊκή παράδοση» (ΜΙΕΤ, Αθήνα, 4^η εκδ. 1997 [1^η έκδ. 1978] ).

Πρόκειται για ένα βιβλίο που αγαπούν όσοι παρουσιάζουν μια στρατευμένη, επιλεκτική δυσανεξία με την έννοια του ελληνικού έθνους, το οποίο όπως φαίνεται, τους προκαλεί ιδεολογικούς κολικούς[1]…

Διότι, όποιος έχει ασχοληθεί με την προέλευση και την ιστορική πορεία της νεοελληνικής ταυτότητας, θα γνωρίζει ότι τα τελευταία χρόνια, αντίστοιχα με μια μερίδα συμπολιτών μας που πιστεύουν στις απαγωγές από εξωγήινους, υπάρχουν και μερικοί (οι λεγόμενοι αποδομητές της ιστορίας ή εθνομηδενιστές) που για λόγους ιδεοληψίας επιμένουν ότι κάποιος «εξαφάνισε τους Έλληνες» από την ιστορία και μετά τους «ξαναεμφάνισε»… Για το πότε ακριβώς τους «ξαναεμφάνισε» δεν συμφωνούν όλοι, διότι μερικοί πιστεύουν σε… δύο «εξαφανίσεις» του ελληνικού έθνους, μία μέσα στο βυζάντιο και μία μέσα στην Τουρκοκρατία. Ως γνωστόν όμως, «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», και έτσι υπάρχουν ακόμα Έλληνες, με επικρατέστερη περίοδο της τελευταίας μας… «επανεμφάνισης» -όπως λένε- την εποχή του Διαφωτισμού.

Βεβαίως, θα ρωτήσει κάποιος, άραγε ανήκει στο παραπάνω σινάφι και ο ίδιος ο Ιωάννης Κακριδής που έγραψε το βιβλίο και αναφέρει κάπου: «Στο Μεσαίωνα κάθε συνειδητός δεσμός ανάμεσα στον ελληνικό λαό και στην αρχαία Ελλάδα είχε λείψει» (σελ.14);

Ασφαλώς όχι. Οι ισχυρισμοί του Ιωάννη Κακριδή δεν αποτελούν ιδεολογική κατήχηση αλλά ανακριβή συμπεράσματα. Διότι, γνωρίζουμε πολύ καλά, και το έχουν αναφέρει αυτό οι διεθνούς αναγνώρισης βυζαντινολόγοι Παναγιώτης Χαρανής[2], και Σπύρος Βρυώνης[3] (και έχει συμφωνήσει ο Νίκος Σβορώνος[4] αλλά και ο Παναγιώτης Χρήστου[5] που έχει ασχοληθεί με το ζήτημα) ότι ουδέποτε υπήρξε εποχή χωρίς Έλληνες, ούτε το όνομα «Έλλην» έπαψε να σημαίνει και τον κάτοικο των εδαφών αυτών, ούτε βεβαίως το όνομα «Ρωμαίος» μπορεί να αποδείξει «ασυνέχεια» της ελληνικής ταυτότητας.

Η έρευνα έχει αναδείξει σχετικές μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι από την αρχή της βυζαντινής ιστορίας, δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει Ελλάδα και Έλληνες κι ας επικρατούσε συνολικά το όνομα «Ρωμαίος». Τέτοιες μαρτυρίες (θα τις παρουσιάσουμε αναλυτικά σε επόμενο άρθρο) είναι αυτές του Ευσεβίου (4^ος αιώνας), του Ιουλιανού (4^ος αιώνας), του Πρίσκου (5^ος αιώνας), του Στέφανου Βυζαντίου (6^ος αιώνας), του Ευαγρίου (6^ος αιώνας), του Μαλάλα (6^ος αιώνας), του Πασχαλίου Χρονικού (7^ος αιώνας), των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου (7^ος αιώνας), του Μάξιμου Ομολογητή (7^ος αιώνας), του Χρονογράφου Θεοφάνη (8^ος αιώνας), του Ανωνύμου [προσευχή] (9^ος αιώνας), του Αρέθα (10^ος αιώνας), του Ανωνύμου σχολιαστή του Αριστοτέλη (11^ος αιώνας).

Σταματάμε στον 11^ο αιώνα, διότι από εκεί και πέρα ξέρουμε ότι το όνομα «Έλλην», πλέον, επεκτείνεται σταδιακά και σε όλους τους κατοίκους του Βυζαντίου-Ρωμανίας και αφορά πάνω απ’ όλα τους τότε «Ρωμαίους», οι οποίοι φυσικά δεν έχουν ουδεμία σχέση με την αρχαία Ρώμη ή τους Λατίνους, τους οποίους καθυβρίζουν ανοιχτά πλέον από την εποχή του Μεγάλου Φωτίου (9^ος αιώνας) όπου τοποθετείται και το πρώτο μεγάλο σχίσμα Ανατολής - Δύσης. Μάλιστα οι περιγραφές του Λιουτπράνδου Κρεμώνας αποδεικνύουν ότι ήδη στα μέσα του 10^ου αιώνα ισχύει σαφέστατα ο αρχαίος διαχωρισμός «Ελλήνων - Βαρβάρων» με την μορφή του «Γραικός<->Ρωμαίος και Βάρβαρος»[6].

Επιπλέον, το βιβλίο του Κακριδή δεν γράφτηκε για να αποδείξει κάποια «ασυνέχεια» των Ελλήνων στον 19^ο και 20^ο αιώνα(!) αλλά για να δείξει ποια εικόνα είχε ο λαός για τους Αρχαίους. Από όλες τις μαρτυρίες μόνο μία (αριθ. 69) αναφέρει κάποιους βοσκούς στην Αρκαδία του 19^ου αιώνα που θεωρούσαν τους Αρχαίους, προγόνους των Φράγκων. Όμως αυτή η μεμονωμένη καταγραφή δεν αποδεικνύει τίποτα, αφού στη συνέχεια θα δείξουμε ότι στη συλλογή Κακριδή υπάρχουν πολύ περισσότερες μαρτυρίες που δείχνουν το ακριβώς αντίθετο.

Όμως γεννιέται και ένα ερώτημα εδώ: έχουμε την πρόθεση να τοποθετήσουμε κάποια όρια σε αυτό το «παιχνίδι» των μαρτυριών, ή θα αφήσουμε τις ιδεοληψίες ανεξέλεγκτες;

Διότι όλοι έχουμε κάποια εμπειρία από τους δικούς μας παππούδες (μιλάμε για ανθρώπους που έφυγαν από την ζωή μέχρι το 1980), πολλοί από τους οποίους με δυσκολία πήγαν στο Δημοτικό και άρα το ζήσαμε και το είδαμε πόσο λίγα πράγματα μένουν στο μυαλό ενός ανθρώπου της βιοπάλης μετά από ελάχιστη φοίτηση σε ένα βασικό σχολείο.

Αν λοιπόν μερικές δεκαετίες πριν, πηγαίναμε στα χωριά τους, και ρωτούσαμε τους ολιγογράμματους, γεωργούς ή κτηνοτρόφους παππούδες μας για τους Αρχαίους Έλληνες, και μαζεύαμε 80 μαρτυρίες τους στα 1950, και βλέπαμε ότι δεν είχαν συγκεκριμένη εικόνα ούτε για φιλοσόφους, ούτε για ρήτορες, ούτε για το πόσο σημαντικός ήταν ο πολιτισμός τους ή πόσο επηρέασε τον… ευρωπαϊκό, τότε, θα είχαμε ή όχι, «συνέχεια» της ελληνικής ταυτότητας στο έτος 1950;!

Το παραπάνω ερώτημα μπορεί να μας δείξει εύκολα ποιος μελετά τις πηγές με την πρόθεση να τις σεβαστεί, και ποιος εξαντλεί επάνω στις πηγές την ιδεοληψία του. Έτσι θα φανεί και για ποιον λόγο η κατάχρηση των μαρτυριών Κακριδή ως δήθεν απόδειξη «ασυνέχειας» στον 20^ο αιώνα(!), σκοντάφτει ακόμα και πάνω στους… επαγγελματίες (ακαδημαϊκούς) εθνομηδενιστές.

1. Κάποιες ανακρίβειες του Κακριδή

Είπαμε πριν πως ο Ιωάννης Κακριδής αναφέρει στο βιβλίο του το συμπέρασμα, ότι  «στο Μεσαίωνα κάθε συνειδητός δεσμός ανάμεσα στον ελληνικό λαό και στην αρχαία Ελλάδα είχε λείψει». Θα πρέπει τώρα να δείξουμε για ποιον λόγο ο ίδιος ο συγγραφέας δεν μας επιτρέπει να εμπιστευτούμε την έρευνα του.

Ο Κακριδής στις σελίδες 13 και 14 βασίζει συμπεράσματα περί εθνικότητας στην θρησκευτική σημασία του Έλλην = Ειδωλολάτρης. Όμως το «Έλλην», είχε πάντα διπλή σημασία, η οποία ανιχνεύεται με εξέταση των συμφραζομένων.

Για παράδειγμα επικαλείται σε δύο παραδείγματα, ένα του 15^ου και ένα του 18^ου αιώνα τον Σχολάριο και τον Κοσμά Αιτωλό αντίστοιχα, για να στηρίξει το συμπέρασμα ότι το Έλλην «αποδοκιμαζόταν» και είχε μόνο αρνητική θρησκευτική έννοια.

Όμως, βλέπουμε ότι το συμπέρασμα αυτό είναι εσφαλμένο:

Είναι σαφές ότι ο Σχολάριος είναι το πιο άστοχο παράδειγμα που θα μπορούσε να επιλέξει ο Κακριδής(βλ. και παλαιότερο άρθρο μας ΕΔΩ).

Παρόμοια όμως ανακριβή συμπεράσματα, προκύπτουν και από το παράδειγμα του Κοσμά του Αιτωλού. Ο Ιωάννης Μενούνος στην έρευνα του επάνω στην διδασκαλία του σπουδαίου ιεραποστόλου[7] ενσωματώνει εθνικού και γλωσσικού περιεχομένου μαρτυρίες που ανατρέπουν την εικόνα του Κακριδή. Πρόκειται για τις μαρτυρίες Περραιβού (1860) και Μπάρτα (1878):

Ταυτόχρονα η σημαντική λαογραφική συλλογή του Κ.Σ. Κώνστα[8] επιβεβαιώνει τις παραπάνω μαρτυρίες καθώς ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός είχε χαραχτεί στην λαϊκή συνείδηση ως εθνεγερτική μορφή, πράγμα που σημαίνει επίσης ότι μια τέτοια διδασκαλία θεωρούνταν από τον λαό απολύτως συμβατή με την διδασκαλία της Εκκλησίας. Αυτό απαντάει και στην ιδεοληψία περί δήθεν «αντεθνικής» (βλ. ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ) στάσης της Εκκλησίας[9]:

Μάλιστα, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι παραπάνω καταγεγραμμένες λαϊκές παραδόσεις προέρχονται από εκδόσεις του 1901 ή του 1935, άρα πηγάζουν το αργότερο από τα τέλη του 19^ου αιώνα και τις αρχές του 20^ου. Δείτε όμως με πόση ευκολία βρίσκουμε τα εθνικά «Έλληνας» και «Ελληνικός»! Και εδώ γεννιέται το ερώτημα:

Πώς γίνεται στην συλλογή Κακριδή να βρίσκει κανείς μόνο μαρτυρίες, από τις οποίες απουσιάζει ή διακρίνεται δύσκολα ο εθνικός αυτοπροσδιορισμός των μαρτύρων, και στην ίδιας εποχής συλλογή για τον Πατροκοσμά, ο ίδιος λαός να μιλά αβίαστα ως Έλληνας, για ελληνικά εδάφη και ελληνικά σχολεία;!

Κατά συνέπεια, μια σύγκριση των πηγών με τα σχόλια του Κακριδή φανερώνει σοβαρότατες ανακρίβειες και καλό θα ήταν να επικεντρωθεί κανείς αποκλειστικά στις μαρτυρίες και όχι στα συμπεράσματα του συγγραφέα.

2. Διαδικτυακή εθνοφοβία

Όσα αναφέραμε στην εισαγωγή, δείχνουν ότι τα εύκολα συμπεράσματα περί «εθνικής ασυνέχειας» που βασίζονται στην... «εξαφάνιση των Ελλήνων» δεν είναι πειστικά. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι αυτή η αφελής θεωρία μπορεί να εξαπατήσει κάποιον που δεν την γνωρίζει σε βάθος. Θα χρειαστεί μια ξεχωριστή ανάλυση που να εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο δρα ο εθνοφοβικός λαϊκισμός. Πάντως, στο παρόν άρθρο θα έχουμε την ευκαιρία ν’ αναφερθούμε σε μερικά από τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν οι εκπρόσωποι του.

Στο διαδίκτυο, ο εθνοφοβικός λαϊκισμός συνοδεύεται συνήθως και από αντιθρησκευτικό χουλιγκανισμό. Στις σχετικές ιστοσελίδες (π.χ. blog «Ροΐδη εμμονές» ή «Jungle-report») έχουμε έναν ιδανικό συνδυασμό του φραπεδόβιου «αντιεξουσιαστή» των Βορείων Προαστίων, με ολίγη από σταλινικό αντιχριστιανισμό και νεοπαγανιστικό υβρεολόγιο κατά του Βυζαντίου. Βεβαίως, και τους δύο προαναφερόμενους έχουμε περιποιηθεί καταλλήλως ξεσκεπάζοντας τις μεθοδεύσεις ή την άγνοια τους[10].

Για το «Jungle-report» να θυμίσουμε ότι είχαν ειρωνευτεί άρθρο μας για μια ερμηνεία του Πλάτωνα, με απαντητικό τους άξονα τον καθηγητή Βασίλειο Κάλφα και τις προσωπικές τους… «αναλύσεις» επάνω στο πλατωνικό έργο! Τους έρχεται κατόπιν κατακέφαλα η απάντηση, οπότε απολαύσαμε στιγμές λατρεμένες: δεν είχαν ιδέα, ότι η ερμηνεία του Πλάτωνα που είχαμε παρουσιάσει, είχε διατυπωθεί στις αρχαίες πηγές από ικανούς ερμηνευτές όπως ο Ιουλιανός και ο Πρόκλος! Κατόπιν έγραψαν άλλο άρθρο για να δικαιολογηθούν, αλλά το κακό γι’ αυτούς είχε γίνει: είχαν χλευάσει ως «αφελή» και δήθεν «ανύπαρκτη», μία αρχαία ερμηνευτική παράδοση του Πλάτωνα για την οποία είχαν πλήρη άγνοια… Φυσικά δεν ζήτησαν συγγνώμη για τις ειρωνείες τους και το αστείο είναι ότι στα σχόλια κάτω από το κείμενο της δευτερολογίας τους, μαζεύτηκαν κι άλλοι του σιναφιού τους που κατά καιρούς είχαν υποστεί τα ίδια από εμάς, προσπαθώντας να πνίξουν όλοι μαζί τον πόνο τους με λίγη διαδικτυακή οχλαγωγία. Βλέπετε, δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο για έναν εξυπνάκια από το να φανερώνεις σε όλους ότι είναι ένα κούφιο κύμβαλον αλαλάζον.

3. Ο λαϊκισμός και οι μαρτυρίες Κακριδή

Κάποια στιγμή, η αναζήτηση της Google μας έριξε επάνω σε μια ανάρτηση του blog «Jungle-report», που έκανε παρουσίαση στο εν λόγω βιβλίο του Ι.Θ. Κακριδή. Δείτε τι διάβασαν τα ταλαίπωρα μάτια μας:

Όπως είπαμε, το βιβλίο του Κακριδή όχι μόνο δεν μπορεί να αποδείξει τίποτα περί «ασυνέχειας» της ελληνικής ταυτότητας, αλλά περιέχει και τεκμήρια υπέρ του αντιθέτου. Παρά ταύτα όμως, οφείλουμε να δείξουμε τι είδους χρήση γίνεται στο βιβλίο αυτό και ποιο είναι το επίπεδο των λαϊκιστών που προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν.

(το κείμενο με πράσινο χρώμα αντιπροσωπεύει απόψεις ή αυτούσιες φράσεις του «Jungle-report». Φυσικά, το άρθρο μας δεν γράφτηκε για την κωμική αυτή ιστοσελίδα. Αυτοί αποτελούν μόνο την αφορμή ώστε να αναδείξουμε συνολικά την εθνομηδενιστική κατάχρηση της συλλογής Κακριδή.)

Καταρχάς, στην εικόνα από την ιστοσελίδα τους, βλέπουμε καθαρά τη φράση: «προτού αυτή διαμορφωθεί». Άρα, πιστεύουν και αποδέχονται πέραν πάσης αμφιβολίας ότι διαμορφώθηκε πράγματι «συνείδηση» του λαού για «συνέχεια και καταγωγή του από τους αρχαίους Έλληνες». Το κρατάμε αυτό.

Πώς όμως «διαμορφώθηκε», και πότε;

Το «Jungle-report» μας λέει ότι «συνείδηση της συνέχειας» διαμορφώθηκε στον λαό από τις «τάξεις κυρίως των εμπόρων και των λογίων που έρχονταν σε επαφή με τη Δύση». Μάλιστα, πολύ ωραία...

Το πρόβλημα όμως που απέκτησαν με αυτή την παραδοχή, είναι ότι η επαφή εμπόρων και λογιών με τη Δύση συνέβη μόλις κατά τον 18^ο αιώνα, όπως βλέπουμε στο παρακάτω, τελευταία εσοδείας, πανεπιστημιακό τεκμήριο:

Όμως, οι απίθανοι συντάκτες του «Jungle-report» δεν κατάλαβαν πόσο πρώιμη είναι αυτή η επαφή λογίων και εμπόρων με τη Δύση, η οποία στην βιβλιογραφία ξεκινά περίπου από το 1750.

Αν λοιπόν κάνουμε την πρόσθεση συνυπολογίζοντας αυτό που γράφουν, ότι οι μαρτυρίες Κακριδή διαπερνούν ολόκληρο τον 19^ο αιώνα και φτάνουν στις «αρχές του 20^ου αιώνα», τότε έχουμε αθροιστικά ένα χρονικό εύρος 160-170 χρόνων και οι κάτοικοι, ακόμα δεν έμαθαν τίποτα περί συνέχειας της ελληνικής ταυτότητας!

- Ο λαός δηλαδή «δεν κατάλαβε» ότι τον «19^ο αιώνα» κατοίκησε στο «Βασίλειον της Ελλάδος» (1832). Πολύ λογικό… Σιγά μην τους ένοιαζε πώς και γιατί, λέγεται «Ελλάδα» η χώρα που θυσιάστηκαν να ελευθερώσουν…

- Ο λαός «δεν κατάλαβε» ότι τον «19^ο αιώνα» ενσωμάτωσε στο «Βασίλειον της Ελλάδος» εδάφη που έφτασαν έως την Ήπειρο (1881).

- Ο λαός «δεν κατάλαβε» ότι τον «19^ο αιώνα» πολεμούσε στις Κρητικές Επαναστάσεις με αίτημα την Ένωση με το «Βασίλειον της Ελλάδος» (1866, 1896).

- Ο λαός «δεν κατάλαβε» ότι στις «αρχές του 20^ου αιώνα» πολεμούσε στον Μακεδονικό Αγώνα με τον Παύλο Μελά (1904) για να ενσωματώσει την Μακεδονία στο «Βασίλειον της Ελλάδος».

- Ο λαός «δεν κατάλαβε» ότι στις «αρχές του 20^ου αιώνα» πολεμούσε στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912) και ενσωμάτωσε επιπλέον εδάφη στο «Βασίλειον της Ελλάδος».

Αν προχωρήσουμε λιγάκι ακόμα, θα πούμε ότι ο λαός «δεν κατάλαβε» πως στις «αρχές του 20^ου αιώνα» πήγαινε στην Μικρασιατική Εκστρατεία (1919) για να επεκτείνει ακόμα περισσότερο το «Βασίλειον της Ελλάδος»!

Δηλαδή, οι απίθανοι τύποι του «Jungle-report» το μόνο που δεν μας είπαν, είναι ότι οι κάτοικοι αντιλήφθηκαν ότι ανήκουν στο ελληνικό έθνος στον… πόλεμο του ‘40 (ή μήπως ούτε τότε;)! 

Στο παραπάνω εικονογραφημένο τεκμήριο λοιπόν, που έχει μόλις επτά σειρές κειμένου, οι συντάκτες του «Jungle-report» κατάφεραν να γελοιοποιήσουν τον εαυτό τους γράφοντας στις τελευταίες τρεις σειρές για μια συνείδηση που «διαμορφώθηκε» από τις τάξεις που ήρθαν σε επαφή με την Δύση τον 18^ο αιώνα, και όμως, στις τρεις πρώτες σειρές η ίδια «συνείδηση» είναι «άγνωστη» ακόμα και στις αρχές του 20^ου αιώνα! Είναι σαν να τους βλέπουμε να ιδρώνουν με την γκάφα που έκαναν, αλλά δεν φταίμε εμείς που γράφουν ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι!

Και εδώ ξεκινά ένα ανελέητο ντόμινο καθώς, εκτός άλλων, οι «αρχές του 20^ου αιώνα» είναι ένας ολόκληρος αιώνας μετά την επανάσταση του 1821!

Έρχεται λοιπόν και αναιρεί την παραπάνω κατάχρηση των μαρτυριών Κακριδή μια άλλη ομάδα εθνομηδενιστών, το ντουέτο Βερέμη-Τατσόπουλου που έφτιαξε ολόκληρη διαφημιστική καμπάνια με την γνωστή σειρά του ΣΚΑΪ, για να μας πείσει ότι το ελληνικό έθνος γεννήθηκε στα 1821! Και το έθνος αυτό φυσικά, «γεννιέται» από τους «διαφωτισμένους» ως πακέτο με τους Αρχαίους και τη συνέχεια τους, καθώς άλλοι Έλληνες εκτός των Αρχαίων, δεν υπήρξαν.

Άρα, αυτό το «έθνος» πάει παρέα με την «συνέχεια» και οι ίδιοι οι εθνομηδενιστές μας λένε ότι φτιάχτηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα, δηλαδή, έναν ολόκληρο αιώνα πριν τους ισχυρισμούς του «Jungle-report».

Και να πούμε την αλήθεια, οι Βερέμης-Τατσόπουλος είναι πιο πονηροί, διότι ξέρουν ότι αν ισχυριστούν κάτι διαφορετικό, θα τους έρθουν κατακέφαλα οι 26 (συνολικά) τόμοι και οι 9.500 σελίδες με τις μαρτυρίες των επαναστατικών «Αρχείων της Ελληνικής Παλιγγενεσίας» (στο εξής: ΑΕΠ) που είναι γεμάτα με εγκυκλίους, διακηρύξεις, διαταγές και επιστολές από και προς τον λαό ή τον στρατό, που βρίθουν αναφορών για τους αρχαίους Έλληνες προγόνους:

- «Κρίνοντες ανάξιον να ζώμεν πλέον ημείς οι απόγονοι του περικλεούς εκείνου έθνους των Ελλήνων υπό δουλείαν τοιαύτην»[11].

- «Τον γνήσιον απόγονον του Θεμιστοκλέους, τον πατριώτην Νικήτα [Σταματελόπουλο]»[12].

- «Των φιλελευθέρων απογόνων των προπατόρων αυτού Ελλήνων»[13].

- «Η Κλείσοβα, η Μαρμαρού […] μνημεία αξιοσέβαστα […] ώς η Σαλαμίς, Πλάταια […] των αειμνήστων προγόνων μας»[14].

- «Πελοποννήσιοι Αδελφοί […] Καθένας ημπορούσε να επαινέση την ανδρείαν σας και να σας ονομάση απογόνους ή Σπαρτιατών ή Αρκάδων ή των λοιπών Ελλήνων»[15].

- «Ηρωικώς απεφάσισεν ή να διαφυλάξη την Ιεράν Ακρόπολιν των Αθηνών»[16].

κ.λπ. κ.λπ., οι αναφορές είναι αμέτρητες.

Άλλωστε, εφεύρεση των αποδομητών είναι η θεωρία, στην οποία έχουν στηρίξει όλα τους τα επιχειρήματα, ότι δήθεν η χρήση του ονόματος «Ρωμαίος-Ρωμιός» δηλώνει «ασυνέχεια», ενώ η χρήση του «Έλλην» εμφανίζεται «αργότερα» όταν υπάρχει συνείδηση εθνικής συνέχειας.

 Με την δική τους θεωρία λοιπόν, αναιρείται κάθε ερμηνεία των μαρτυριών Κακριδή περί εθνικής «ασυνέχειας», αφού στα «Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας» δεν θα βρει κανείς πάνω από είκοσι (20) αναφορές στον όρο «Ρωμαίος» και τα παράγωγα του!

Αντιθέτως, στα ΑΕΠ καταγράφεται και η σύνδεση με τους Αρχαίους όπως προείπαμε, και περίπου τρεις χιλιάδες (3.000) αναφορές στο εθνικό «Έλλην» (τύποι ‘’Έλληνες’’, ‘’Ελλήνων’’, ‘’Έλληνας’’, ‘’«ελληνικ(-ού)(-ή)(-ής)(-ό)(-όν)(-ά)(-άς)(-αί)’’).

Ανάμεσα σε αυτές υπάρχουν και δεκάδες αυτούσιες αναφορές σε ελληνικό έθνος, πάνω από 250 συνολικά, με τη μορφή: 1) «ελληνικ(όν)(-ού)(ό) έθν(ος)(-ους)» ή 2) «έθν(ος)(-ους) των Ελλήνων».

Στα ΑΕΠ λοιπόν (κι ενώ τους Τούρκους πολεμούν Αρβανίτες, Βλάχοι, Σουλιώτες, κ.λπ.) οι πάντες εντάσσονται στο, αποκλειστικά κυρίαρχο, εθνικό όνομα «Έλλην» σε ποσοστό 99,5% σε σχέση με τον σχεδόν ανύπαρκτο όρο «Ρωμαίος».

Παρόμοια ποσοστά βλέπουμε και στην «Ελληνική Νομαρχία» του Ανωνύμου, δεκαπέντε χρόνια πριν την Επανάσταση: περίπου δέκα (10) αναφορές σε «Ρωμαίους» και πάνω από διακόσιες (200) στο εθνικό «Έλλην». Επίσης, η σχεδόν ολοκληρωτική χρήση του «Έλλην» και η γνώση περί αρχαίων προγόνων συνεχίζεται και μετά την Επανάσταση, στα Απομνημονεύματα λαϊκών αγωνιστών όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Μακρυγιάννης.

Είναι σαφές ότι, αυτοί στους οποίους απευθυνόταν η «Ελληνική Νομαρχία» ή αυτοί που πολεμούσαν το ’21 κατανοούσαν έστω σε έναν μικρό βαθμό, κάποια σχέση με τους Έλληνες προγόνους. Διαφορετικά, αν υποστηρίξουμε ότι αγνοούσαν το εθνικό «Έλλην» και τη σύνδεση με τους Αρχαίους, είναι σαν να λέμε ότι ένας Έλληνας στρατηγός σε ομιλία του λίγο πριν την επίθεση, είχε την φαεινή ιδέα να ονομάσει τους στρατιώτες του «ήρωες Κινέζους» και να τους στείλει στον πόλεμο για «την αρχαία δόξα της… Κίνας»!

Ανήκει στην σφαίρα του παραλόγου να ισχυριστεί κάποιος ότι σε έναν ενδεχόμενο πόλεμο, εκφωνείς λόγους και εκδίδεις διαταγές που θα μεταβιβαστούν και στον τελευταίο στρατιώτη, καλώντας τους ανθρώπους στην αυτοθυσία και στον πιθανό θάνατο τους, μιλώντας τους για αξίες που τους είναι αδιάφορες και καλώντας τους με ένα εθνικό όνομα που τους κάνει να κοιτάζονται μεταξύ τους απορημένοι…

Πρόκειται λοιπόν για ένα απροσπέλαστο τείχος μαρτυριών το οποίο μας δείχνει για ποιον λόγο οι Βερέμης-Τατσόπουλος επέμειναν στην δήθεν «δημιουργία του έθνους» στα 1821. Διότι έτσι αποφεύγουν τον σκόπελο και ταυτόχρονα μπορούν πιο εύκολα να αναδείξουν την παραπλανητική θεωρία τους για δημιουργία του έθνους με βάση τον «Διαφωτισμό» και την επαφή λογίων και εμπόρων με τη Δύση από το 1750.

(Σημείωση: ως ένδειξη για το πόσο αλλοπρόσαλλη είναι η θεωρία αυτή, θυμίζουμε ότι στις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού εντάσσεται ο ανελέητος πόλεμος κατά της θρησκείας, του κλήρου και της εκκλησίας. Στην ελληνική Επανάσταση όμως, ο βασικός ιδεολογικός άξονας είναι το ακριβώς αντίθετο: η υπεράσπιση της πίστης, της Εκκλησίας και του Κλήρου[17]! Αυτό δείχνει ότι τα επαναστατικά κίνητρα δεν πήγαζαν από τις αξίες του Διαφωτισμού, πέρα από το γεγονός ότι θα ήταν γελοίο να πούμε ότι οι επαναστάτες κοιμούνταν με τον Βολταίρο προσκεφάλι… Αλλά αυτά είναι «ψιλά γράμματα» για τους εθνομηδενιστές. Αυτοί έφτιαξαν την θεωρία τους και από εκεί και πέρα θα στριμώξουν μέσα όλα τα γεγονότα, και αν δεν χωράνε, το πρόβλημα είναι των… γεγονότων!)

Πάντως, οι κατεργάρηδες του «Jungle-report» πήραν φόρα, ξεπέρασαν και τους Βερέμη-Τατσόπουλο, προσπέρασαν την Επανάσταση του ’21, προσπέρασαν ολόκληρο τον 19^ο αιώνα, έφτασαν στις «αρχές του 20^ου αιώνα» και ακόμα, μας λένε, τα περί ελληνικής ταυτότητας «δεν τα ξέρει ο λαός», ο οποίος λαός όμως, έναν αιώνα πριν, πολέμησε τους Τούρκους ως χριστιανός και απόγονος των αρχαίων!

Γίνεται έτσι σαφές για ποιον λόγο αναφερθήκαμε πριν σε κούφιο κύμβαλον αλαλάζον…

4. Το νόημα των μαρτυριών Κακριδή και ένα παράδειγμα.

Πέραν πάσης αμφιβολίας λοιπόν, έχει γίνει από τους εθνομηδενιστές μια αισχρή κατάχρηση της συλλογής Κακριδή. Το μήνυμα μάλιστα ότι «κάτι δεν πάει καλά» με τους ισχυρισμούς τους, το λαμβάνει κανείς με την πρώτη ανάγνωση: αν μη τι άλλο, στις μαρτυρίες αυτές θα έπρεπε να συναντήσουμε πλήρη άγνοια περί Αρχαίων Ελλήνων, αφού μιλάμε για αγράμματους χωρικούς. Κι όμως, οι άνθρωποι αυτοί, αντί στην ερώτηση περί Αρχαίων να ρωτήσουν με τη σειρά τους… «ποιοι είναι αυτοί παιδάκι μ’;», εκείνοι δίνουν ένα σωρό απαντήσεις γεμάτες θαυμασμό για τα αρχαία μνημεία, τη δύναμη, την γενναιότητα, την μαστοριά και τις ικανότητες των «παλαιών Ελλήνων».

Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικές κάποιες θετικές αναφορές του τύπου: «οι παλιοί, παιδάκι μου, ήταν …». Η έκφραση «οι παλιοί» όχι μόνο άγνοια δεν δηλώνει, αλλά αντιθέτως στην ελληνική γλώσσα είναι η πιο χαρακτηριστική έκφραση οικειότητας με την οποία υποδηλώνουμε τους παππούδες και προπαππούδες μας.

Το νόημα της συλλογής Κακριδή έχει υποστεί ιδεολογικές παραχαράξεις και από όσα ήδη αναφέραμε φάνηκε ότι υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος να επανεξετάσει κάποιος προσεκτικά τις μαρτυρίες: ήδη από τα μέσα του 19^ου αιώνα έχουμε μπει σε μια πανθομολογούμενη από τους ιστορικούς, εποχή ανόδου της ελληνικής εθνικής ιδέας που εκδηλώνεται με συνεχείς απελευθερωτικούς πολέμους.

Ο Ιωάννης Κωλέττης όταν αναφέρεται στην «Μεγάλη εκείνη της πατρίδος Ιδέα» στην «Εθνική Συνέλευση της 3^ης Σεπτεμβρίου» (14 Γενάρη 1844) μιλάει «περί της τύχης […] της Ελληνικής φυλής» προσδιορίζοντας έτσι το περιεχόμενο όλων των απελευθερωτικών ενεργειών που ακολούθησαν. Η αντίληψη περί ελληνικού έθνους είναι μια πανίσχυρη ιστορική πραγματικότητα που κινεί τα πάντα σε όλο το διάστημα μέχρι τις «αρχές του 20^ου αιώνα» και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από οποιαδήποτε μαρτυρία Κακριδή. Αντιθέτως, δείχνει την περιορισμένη αξία των μαρτυριών ως προς συμπεράσματα «ασυνέχειας».

Είναι τουλάχιστον κωμική κάθε ερμηνεία των μαρτυριών ερήμην της Επανάστασης του 1821, ερήμην του κύματος ελληνικής εθνικής αναγέννησης, ερήμην και του λαού ο οποίος πολεμά και πεθαίνει στις εθνικές απελευθερωτικές μάχες!

Ποιο όμως είναι τελικά το νόημα των μαρτυριών αυτών;

Συγκρίνοντας την συλλογή Κακριδή με μαρτυρίες της συλλογής για τον Πατροκοσμά που είδαμε πιο πάνω, θα λέγαμε ότι το πρόβλημα στην ερμηνεία τους βρίσκεται στην επιλεκτική και αποσπασματική καταγραφή τους, αφού είναι πλέον αδύνατον να κάνουμε… διευκρινιστικές ερωτήσεις στους χωρικούς και να δούμε με κάθε λεπτομέρεια τον εθνικό τους αυτοπροσδιορισμό και τις αντιλήψεις για την σχέση τους με τους αρχαίους.

 Μάλιστα, έχουμε ένα χρήσιμο εύρημα από την ίδια χρονική περίοδο με τις μαρτυρίες Κακριδή, μια επιστολή ενός εγγράμματου ανώνυμου αγωνιστή του 1821, που και αυτός όμως χρησιμοποιεί παρόμοιο λεξιλόγιο περί «παλαιών» Ελλήνων και εν μέρει αποστασιοποιείται από αυτούς. Η επιστολή περιλαμβάνεται στα «Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας» και όσα γράφει θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα και για την ερμηνεία των μαρτυριών Κακριδή.

Στο πρώτο μισό της επιστολής διαβάζουμε τα εξής:

«Να έχωμεν προ οφθαλμών πόσα κακά και δυστυχίας επροξένησεν εις την ανθρωπότητα η διεφθαρμένη διδασκαλία των Ελλήνων, το ‘’πας μη Έλλην βάρβαρος’’ [...] οι Έλληνες ενοούσαν και επίστευαν ότι όλοι οι άλλοι άνθρωποι, έξω από τον εαυτόν τους, ήσαν τετράποδα [...] Εις τα ανωτέρω άτοπα, εις τα οποία ήτον οι παλαιοί Έλληνες [...]»[18].

Εάν σταματούσαμε την ανάγνωση της επιστολής στο σημείο αυτό, θα λέγαμε ότι ο αγωνιστής ούτε γνωρίζει περί «ελληνικής συνέχειας», ούτε την επιθυμεί, ενώ διατηρεί και μια περίεργη απόσταση από τους Έλληνες.

Κι όμως, πρόκειται για οφθαλμαπάτη, καθώς η επιστολή καταλήγει:

«Το δυστυχές έθνος των Ελλήνων [...] την ευαγγελικήν παραγγελίαν του θεανθρώπου Ιησού όστις των τωρινών Ελλήνων δεν την αισθανθή [...] Ο Θεός με έκαμεν … Έλληνα [...] το πλέον ιερόν όνομα, της Ελλάδος, εις το οποίον καυχάται εις όλην την Ευρώπην […]»[19].

Στην επιστολή αυτή βλέπουμε καθαρά ότι η όποια απόσταση «τωρινών» και «παλαιών» Ελλήνων δεν είναι σε καμία περίπτωση εθνική, αλλά μονάχα θρησκευτική. Η χριστιανική ηθική είναι η μοναδική παράμετρος που διαφοροποιεί «παλαιούς» και «τωρινούς» Έλληνες, ταυτόχρονα όμως η εθνική υπερηφάνεια για το όνομα «Έλληνας» και «Ελλάδα» είναι έκδηλη.

Παρόμοια κριτική προς την θρησκεία των παλαιών Ελλήνων βλέπουμε και στη συλλογή Κακριδή, όπου στις μαρτυρίες αριθ. 22, 59, 60, 61, 62, ο Θεός τιμωρεί με κάποιον τρόπο τους Έλληνες.

Από εκεί και πέρα όμως, στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι μαρτυρίες είναι θετικές και γεμάτες θαυμασμό και σε πάρα πολλές βλέπουμε πως ο λαός γνωρίζει ότι οι Αρχαίοι κατοικούσαν και θάφτηκαν στα ίδια ακριβώς εδάφη και άφησαν πίσω τους ίχνη όπως κάστρα και κολώνες ή χάραξαν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του εδάφους (π.χ. μαρτυρίες 6, 7, 8, 9, 10, 20, 23 κ.ά.).

5. Μερικές σημαντικές μαρτυρίες της συλλογής Κακριδή

Θα πρέπει λοιπόν κάποια στιγμή να σοβαρευτούμε όταν επικαλούμαστε τις μαρτυρίες αυτές. Ας ξεκινήσουμε πρώτα με την υπόθεση ότι οι χωρικοί μιλούν για «Έλληνες» στο τρίτο πρόσωπο, επειδή οι ίδιοι χρησιμοποιούσαν για τον εαυτό τους το «Ρωμιός». Στις μαρτυρίες Κακριδή δεν υπάρχουν καθόλου αναφορές σε «Ρωμιούς-Ρωμαίους» οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι.

Όμως, υπάρχει μία μόνο μαρτυρία με αναφορά στην γλώσσα που μιλούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, την οποία ο μάρτυρας ταυτίζει με την δική του!

Ο Κακριδής γράφει: «οι ίδιοι ήταν Ρωμιοί, Γραικοί, Χριστιανοί, μια φορά όχι Έλληνες» (σελ. 14) όμως δεν πείθει, διότι στην μοναδική αυτή μαρτυρία του 16^ου αιώνα, βλέπουμε ότι η χρήση του «Ρωμαίος» δεν μπορεί να αποδείξει ότι το «Έλληνας» ήταν άγνωστο ή ξένο.

Διότι πέρα από το αν στο συγκεκριμένο σημείο το ‘’Έλληνος’’ σημαίνει ‘’γενναίος’’[20], έτσι κι αλλιώς ο βασιλιάς Φίλιππος ανήκει στους «παλαιούς Έλληνες», κι όμως, μιλάει την ίδια γλώσσα με τον χωρικό. Η κοινή τους γλώσσα είναι η «ρωμαϊκή»!

Και αυτή η γλώσσα που ονομάζεται «ρωμαϊκή» ήταν φυσικά η ελληνική, και δεν σταμάτησε ποτέ να είναι:

Ο Ηρόδοτος τον 5^ο αι. π.Χ. μιλάει για την «Ελλήνων γλώσσαν»[21], ο Γρηγόριος Νύσσης τον 4^ο αι. μ.Χ. κατακρίνει το γεγονός ότι κάποιοι για να γίνουν μισθοφόροι καταντούν «αυτομολούντες», «προς την βάρβαρον γλώσσαν από της Ελληνίδος»[22], ο Μέγας Φώτιος τον 9^ο αιώνα μιλά για όσους γνωρίζουν καλά «την ελληνικήν γλώσσαν» και για την κομψότητα της Αττικής διαλέκτου (‘’των αττικών η κομψία’’»[23], ο Γεννάδιος Σχολάριος τον 15^ο αιώνα αναφέρεται στην «ημετέραν φωνήν», «την των Ελλήνων»[24] και ο Μητροφάνης Κριτόπουλος τον 17^ο αιώνα, αναφερόμενος στους δήθεν «ανεκτικούς» ως προς την παιδεία Τούρκους, θρηνεί για το γεγονός ότι οι βάρβαροι κατακτητές επιδίωξαν με κάθε τρόπο «την ελληνικήν γλώσσαν ανά κράτος αφανίσαι»[25].

Τελικά, με ποιον άραγε μένουμε στα ίδια εδάφη, μιλάμε την ίδια γλώσσα και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτόν, εκτός από κάποιον πρόγονο μας;

            Το ερώτημα αυτό δεν είναι μόνο ρητορικό, αλλά απαντήθηκε μέσα από τις μαρτυρίες Κακριδή αρκετά χρόνια πριν, όταν ο εθνομηδενισμός δεν είχε ακόμα αποκτήσει το σημερινό του θράσος. Έτσι, ο Ι.Μ. Χατζηφώτης[26] είχε χρησιμοποιήσει τη συλλογή του Κακριδή για να θεμελιώσει το ακριβώς αντίθετο επιχείρημα, ότι δηλαδή, ο απλός λαός αναγνώριζε σχέση προγονική με τους «παλαιούς Έλληνες»!

Πρόκειται για μια σημαντική μαρτυρία. Είναι σαφές πως ο χωρικός θεωρεί ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ του ιδίου και των ξεχωριστών αυτών Ελλήνων που έζησαν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο πριν από αυτόν. Γι’ αυτό, αν δεν μεσολαβούσε αυτό το κακό, ο χωρικός θα διαιώνιζε όλα αυτά τα θαυμαστά χαρακτηριστικά των Ελλήνων όπως ένας γνήσιος απόγονος!

Είπαμε και πριν άλλωστε ότι υπάρχουν μαρτυρίες που εκφράζουν θαυμασμό και υπερηφάνεια συνοδευόμενα από την κλασική διατύπωση «οι παλιοί» με την οποία όπως ξέρουμε, ο λαός αναφέρεται συνήθως στους προγόνους του:

Στην επόμενη μαρτυρία συναντάμε μια παρόμοια έκφραση προγονικής οικειότητας και υπερηφάνειας η οποία συνδυάζεται με την γνώση ότι οι «παλαιοί Έλληνες» υπήρξαν, έζησαν, πέθαναν και θάφτηκαν στα ίδια αυτά χώματα:

Στις δύο αυτές μαρτυρίες προστίθεται και η επόμενη η οποία περιγράφει ακόμα πιο συγκεκριμένα την προγονική σχέση: όπως και στην μαρτυρία αριθ. 13 που επικαλέστηκε ο Χατζηφώτης, έτσι και εδώ φαίνεται καθαρά ότι αυτοί «οι παλιοί» δεν είναι ούτε ξένοι ούτε άσχετοι: ο Θεσσαλός χωρικός αισθάνεται ότι και ο ίδιος και οι συντοπίτες του, σαν γνήσιοι απόγονοι, θα κληρονομούσαν τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων αν δεν μεσολαβούσε μια κακή τύχη:

Επιβεβαίωση αυτής της προγονικής σχέσης έχουμε και στην μαρτυρία αριθ. 59 όπου χρησιμοποιείται και ο σαφής όρος «γενιά». Οι «μεγάλοι» και «αντρειωμένοι» Έλληνες ήταν οι πρόγονοι των Κραβαριτών, ήταν η πρώτη γενιά Κραβαριτών:

Όπως δείξαμε και με το παράδειγμα των δικών μας παππούδων, δεν θα πρέπει να συγχέεται το γνωστικό έλλειμμα με την ουσία των μαρτυριών που βρίσκεται στο γεγονός ότι οι πάντες γνωρίζουν τους Αρχαίους, τους θαυμάζουν, είναι υπερήφανοι για τα κατορθώματα τους, ξέρουν ότι μιλούσαν την ίδια γλώσσα, ότι ζούσαν στα ίδια χώματα όπου άφησαν ορατά ίχνη, και το κυριότερο, όχι μόνο δεν τους είναι ξένοι, αλλά αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους ως εν δυνάμει κληρονόμους των αγαθών της παλαιάς αυτής ηρωικής «γενιάς».

Επίλογος

Όπως δείξαμε, οι μαρτυρίες Κακριδή, τελικά, επιβεβαιώνουν την κοινή λογική που καταπατούν οι εθνομηδενιστές. Διότι διαφορετικά θα ήταν σαν να βάζαμε τις μαρτυρίες αυτές σε ιστορική θερμοκοιτίδα, ξεκομμένες από το ιστορικό περιβάλλον! Όμως, στον 19^ο αιώνα κυριαρχεί η «Μεγάλη Ιδέα» και στον 20^ο αιώνα έχουμε πλέον Μακεδονικό Αγώνα και Βαλκανικούς Πολέμους. Άρα, η συλλογή Κακριδή πιέζεται όχι μόνο από άλλες, επίσης λαϊκές μαρτυρίες, όπου είδαμε την αβίαστη αναφορά σε «Έλληνες», αλλά πιέζεται αφόρητα και από το ιστορικό περιβάλλον και την τρομερή άνοδο της ελληνικής απελευθερωτικής εθνικής ιδέας. Είδαμε από την μελέτη των πηγών ότι κανείς δεν μπορεί να περιγράφει χωρίς να γελοιοποιηθεί, την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο με δύο εκ διαμέτρου αντίθετες ιστορικές σκηνοθεσίες, όπως κάνουν οι εθνομηδενιστές, που πλέον έχουν καταντήσει σαν «πανελίστες» της ηρωικής εποχής της «Πύλης του Ανεξήγητου»…