Για πολλές δεκαετίες η Εκκλησία της Ελλάδος εφησύχαζε πιστεύοντας ότι ήταν η έκφραση του λαού. Ότι ο λαϊκός πολιτισμός εξέφραζε τη ζωή της Εκκλησίας, το πολίτευμα της. Μέχρις ενός σημείου αυτό ήταν αλήθεια. Η καθημερινή έκφραση του πολιτεύματος δημιουργούσε μια γενική αίσθηση κοινότητας και ενότητας. Οι άνθρωποι ταύτιζαν έντονα τον εαυτό τους με το πατροπαράδοτο χωριό ή τη γειτονιά τους, επειδή η αστικοποίηση δεν είχε αναπτυχθεί με ταχύ ρυθμό και επειδή υπήρχε μια άμεση συσχέτιση μεταξύ αυτής της ταύτισης και της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας.

Ο εφησυχασμός πως μια τέτοια κατάσταση θα συνεχιζόταν, ήταν πράγματι αφελής. Η βάση της εκκοσμίκευσης και της αστικοποίησης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, θεμελιώνεται στο δυτικό πολιτισμό. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η εκδυτικοποίηση άρχισε πολύ νωρίς στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας επιδρώντας και κυριεύοντας τους περισσότερους τομείς του τρόπου ζωής της. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η εκδυτικοποίηση, η αστικοποίηση και συνακόλουθα η εκκοσμίκευση επιταχύνθηκαν με τόσο γρήγορους ρυθμούς, ώστε έχει γίνει αδύνατη η αναχαίτισή τους. Δυστυχώς η αφελής μας άποψη ότι η Εκκλησία θα διατηρούσε τον κυριαρχικό και αυθεντικό της ρόλο σε μια τέτοια κοινωνία, η οποία στη βάση της είναι υλιστική και ηδονιστική, ήταν και παραμένει μια ασθενής άμυνα. Σήμερα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι αδιάφορο ή δεν μπορεί να συνταυτισθεί ή ακόμη περισσότερο αποκρούει αυτό που λέγεται εκκλησιαστική ζωή. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι σήμερα ένα μεγάλο μέρος του νεοελληνικού πληθυσμού είναι εξίσου αδιάφορο ή και καταστροφικά αρνητικό με ό,τι είναι γνωστό σαν κοινοτική ζωή και κοινοτικό πνεύμα.

Βέβαια πρέπει να αναγνωρισθεί πως υπήρξε μια αντίσταση στην εκδυτικοποίηση και εκκοσμίκευση με την αναγέννηση της Ορθόδοξης και λαϊκής παράδοσης. Γεμίσαμε τα σπίτια μας και εικονογραφήσαμε τους ναούς μας με βυζαντινές εικόνες. Γεμίσαμε τα σπίτια μας με έργα λαϊκής τέχνης και παραδοσιακά έπιπλα. Διοργανώθηκαν σταυροφορίες εναντίον του εκδυτικισμού της εκκλησιαστικής μουσικής επαναφέροντας στο φως βυζαντινούς υμνογράφους που είχαν ξεχασθεί. Παράλληλα με την εκκλησιαστική μουσική έγινε μια αναγέννηση και της δημοτικής μουσικής. Όλα αυτά ήταν ένα μέρος μιας ευρύτερης λειτουργικής ανανέωσης, η οποία είδε τη λειτουργία σαν ευχαριστιακή σύναξη μάλλον παρά σαν θρησκευτική υποχρέωση. Μαζί με αυτή την αναγέννηση της λειτουργικής θεολογίας υπήρξε μία έμφαση στον ασκητισμό και τη μοναστική ζωή. Όλα αυτά ήταν πολύ ευεργετικά και ανανεωτικά καθώς άνοιξαν νέες πηγές που μας επέτρεπαν να καλλιεργήσουμε και να ενισχύσουμε τις άμυνές μας, για την προστασία μας από την επερχόμενη απειλή της κοινωνικής και πολιτιστικής αλλαγής. Σαν τελευταία ενέργεια πολλοί οργάνωσαν μια πολεμική αντίδραση του όχλου με διαδηλώσεις εναντίον του κράτους και οποιουδήποτε τολμούσε να διαφωνήσει με την Εκκλησία ενισχύοντας παράλληλα το κουράγιο των πιστών. Δυστυχώς ούτε η αναγέννηση της Ορθόδοξης τέχνης και σκέψης, ούτε οι μαχητικές διαδηλώσεις μπόρεσαν να αποτρέψουν τη δυναμική επίδραση της δυτικής κοινωνίας πάνω μας.