Στην μεσαιωνική Αγγλία, λίγο πριν την Μεταρρύθμιση, υπήρχαν μεταξύ 40 και 50 ημέρες του ημερολογίου (εκτός από τις Κυριακές) που ήσαν Εορτές της Εκκλησίας – κατά τις οποίες γινόταν ελάχιστη έως καθόλου εργασία. Ο Eamon Duffy (Ιρλανδός ιστορικός, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του Χριστιανισμού) το περιγράφει σχετικά:

«Εξίσου σημαντικές με τις ημέρες της νηστείας ήσαν και οι Εορτές, ιδιαίτερα η γιορτή «festa ferianda», κατά την οποία απαιτείτο ολική ή μερική αποχή από κάθε δουλοπρεπή εργασία, και οι λαϊκοί αναμενόταν να τηρούν το Κυριακάτικο μοτίβο (=τυπικό) προσέλευσης στον Όρθρο, την Λειτουργία και τον Εσπερινό, έχοντας νηστέψει την παραμονή. Υπήρχαν μεταξύ σαράντα και πενήντα τέτοιες μέρες, με παραλλαγές στην ακριβή λίστα (=του τυπικού) από περιοχή σε περιοχή.»  (Απόσπασμα από το έργο «Το Γύμνωμα των Θυσιαστηρίων»), σελ. 130).

Φθάνοντας στο τέλος της περιόδου της Μεταρρύθμισης, τέτοιες ημέρες είχαν ως επί το πλείστον εξαφανισθεί, με μόνες των Χριστουγέννων, του Πάσχα, και της Κυριακής της Πεντηκοστής να έχουν παραμείνει – με ίσως μόνο τα Χριστούγεννα να γίνεται και μεσοβδόμαδιος εορτασμός. Υπό των Πουριτανών, καταργήθηκαν τα ίδια τα Χριστούγεννα.

Είναι δυνατό όμως να μελετήσουμε αυτήν την «μετατόπιση» στην χριστιανική σκέψη, με… οικονομικούς όρους. Οι πενήντα ημέρες του έτους κατά τις οποίες διακόπτεται η εργασία μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην παραγωγικότητα και την αποδοτικότητα. Για πολύ μεγάλο διάστημα ήταν σύνηθες να συγκρίνεται το φιλόπονο παράδειγμα του πρώιμου Προτεσταντισμού με το πιο «οκνηρό» παράδειγμα των Ρωμαιοκαθολικών. Ο Μαξ Βέμπερ επινόησε την φράση «Προτεσταντική Εργασιακή Ηθική», μαζί με θεωρίες που εξηγούσαν την διαφορά στην σύγκριση αυτή. Η ίδια η «μετατόπιση» μπορεί να ιδωθεί και σε αυτή την χρήση των οικονομικών, για να υπολογισθεί τι είναι «καλό και ωφέλιμο» σε μια κοινωνία. Ο Βέμπερ είναι επίσης από τους πρώτους που περιέγραψε αυτό που αποκάλεσε «απογοήτευση» του σύγχρονου κόσμου. Για την ακρίβεια, ο σύγχρονος κόσμος δεν έχει απογοητευθεί. Μάλλον τώρα έχει γοητευθεί με το χρήμα και το «αόρατο χέρι» της αγοράς.

Εμείς είμαστε οι κληρονόμοι αυτού του πολιτισμικού προτύπου. Αν και τα Ορθόδοξα και τα Ρωμαιοκαθολικά Εορτολόγια διατηρούν το αρχαίο μοτίβο των Εορτών, οι ιερείς συχνά τελούν Λειτουργίες σε σχεδόν άδειους ναούς. Υπάρχουν κάποιες παραχωρήσεις, οι οποίες αποσκοπούν στο να μετριάσουν την σύγχρονη επίδραση: η πρακτική των Ρωμαιοκαθολικών - και μερικές δικαιοδοσίες Ορθοδοξίας - κάνουν εξαίρεση, τελώντας μια Λειτουργία το βράδυ της παραμονής της Εορτής, ώστε οι εργαζόμενες οικογένειες να έχουν την δυνατότητα έτσι να εκκλησιασθούν.

Αυτό που χάθηκε όμως, είναι το ευρύτερο νόημα των αρχαίων Εορτών. Τώρα πια, η εργασία καθορίζει την κουλτούρα, έτσι εμείς τώρα πια γιορτάζουμε μέσα στα πιο στενά (επιβεβλημένα) περιθώρια.

Αξίζει να τα σκεφθούμε όλα αυτά καθώς πλησιάζουμε στην μεγαλύτερη εναπομείνασα Εορτή του πολιτισμού μας: τα Χριστούγεννα. Φυσικά, το αρχικό και πρέπον νόημα της Εορτής πολλές φορές καταπίνεται από τον ψευτο-εορτασμό που πλασάρεται από τον ίδιο εκείνο πολιτισμό. Αυτόν τον ψευτο-εορτασμό μπορεί να τον δει κανείς στις εποχικές κινηματογραφικές ταινίες, στις οποίες ο ρομαντισμός, η παιδική χαρά - και λίγη παιχνιδιάρικη μαγεία – «γιορτάζονται» χωρίς καμία αναφορά στην Γέννηση του Χριστού. Μάλιστα σε κάποιες Χριστιανικές εκκλησίες, τα ίδια τα Χριστούγεννα κατανοούνται ως μία «οικογενειακή γιορτή» - σε βαθμό που να ακυρώνονται οι εκκλησιαστικές Λειτουργίες αν η 25η Δεκεμβρίου τύχει να πέσει Κυριακή.

Από τι απαρτίζεται μια Εορτή;

Ίσως το πιο ενδιαφέρον έργο πάνω σε αυτό το θέμα να είναι ένα μικρό βιβλίο, «In Tune with the World: A Theory of Festivity» (Συντονισμένοι με τον Κόσμο: Μια Θεώρηση του Εορτασμού), του Ρωμαιοκαθολικού φιλοσόφου Josef Pieper (1963). Ο Pieper προσφέρει την εξής παρατήρηση:

«…η Βιβλική πρόταση παραμένει απαράβατη: ότι η εορτή είναι ‘αύτη η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος· αγαλλιασώμεθα και ευφρανθώμεν εν αυτή’» (Ψαλμ.117:24).  

Η παρατήρηση αυτή παραμένει μια αλήθεια, διότι, ενώ ο άνθρωπος μπορεί να «ποιήσει» τον εορτασμό, δεν μπορεί όμως να «ποιήσει» αυτό που πρόκειται να εορτασθεί, δεν μπορεί να «ποιήσει» την εορταστική περίσταση, ούτε την αιτία για εορτασμό. Η χαρά τού να είμαστε δημιουργημένοι, η υπαρξιακή αγαθότητα των πραγμάτων, η μετοχή στην ζωή του Θεού, η υπέρβαση του θανάτου – όλες αυτές οι «περιστάσεις» των μεγάλων παραδοσιακών εορτών είναι σαφώς δωρεές. Επειδή όμως δεν γίνεται κανείς να δωρίζει κάτι στον εαυτό του, για τον λόγο αυτό ένα πράγμα που είναι εξ ολοκλήρου ανθρώπινος θεσμός δεν μπορεί να εκλαμβάνεται ως μια πραγματική Εορτή.

Η κουλτούρα έχει δανειστεί τις εξωτερικές μορφές της γιορτής: λίγη ξεκούραση, ανταλλαγή δώρων, λίγος οικογενειακός χρόνος, καθώς και συναισθηματικά τραγούδια και «παραδοσιακά» φαγητά (κάτι που περιέργως, στην Ιαπωνία, είναι ένα γεύμα από το KFC).

Υπάρχει όμως μια αίσθηση έλλειψης μέσα σε όλη την περιρρέουσα διακόσμηση, αφού απουσιάζει το αληθινό Δώρο της Εορτής. Είναι ένα δώρο του οποίου η απουσία κάνει την σύγχρονη ζωή σε μεγάλο βαθμό να μην αντιλαμβάνεται ποιος είναι ο αληθινός εορτασμός.

Η πραγματικότητα του εορτασμού εδράζεται πάνω σε ένα παράδοξο. Εκείνοι που κατάργησαν τις Μεσαιωνικές γιορτές υποστήριζαν πως «όλες οι μέρες είναι άγιες». Εξύψωσαν τα καθημερινά, δηλώνοντάς τα ως ιερά («η εργασία είναι ιερή»). Το παράδοξο, ωστόσο, είναι ότι αν «όλες οι μέρες είναι άγιες», κατά κάποιον τρόπο ξεχνάμε πως η οποιαδήποτε ημέρα είναι αγία. Το «καθημερινό» καταπίνει την σημασία του «αγίου», μέχρι που γίνεται μια λέξη χωρίς νόημα. Το ίδιο παράδοξο μπορεί να παρατηρηθεί και αλλού. Οι Προτεστάντες τόνιζαν την «ιεροσύνη όλων των πιστών» σε τέτοιο βαθμό, που ξέχασαν τι σημαίνει «ιεροσύνη». Αν όλοι είναι ιερείς, τότε κανένας δεν θα ξεχωρίζει ως ιερέας.

Το νόημα προέρχεται από την ιδιαιτερότητα των πραγμάτων – όχι από την γενικότητα. Αν πω σε έναν Ορθόδοξο πιστό ότι έχει «ιερατικό λειτούργημα», το μυαλό του πηγαίνει πρώτα στη πράξη που εκδηλώνεται μέσω Ιερέως στην ενορία του. Μάλιστα, εφ’ όσον μιλάμε για τον Χριστό ως τον «Μέγα Αρχιερέα» μας, υπολείπεται η ανάγκη να δούμε έναν άλλο, συγκεκριμένο Ιερέα εν δράσει για να κατανοήσουμε σωστά τι είναι το διακριτό. Με την ίδια λογική, δεν μπορούμε να ορίσουμε μια «Εορτή» απλώς με την απουσία εργασίας εκείνη την ημέρα. Ένα «ρεπό» (μια αργία) δεν είναι το ίδιο με το «η ημέρα τού…». Η μη εργάσιμη ημέρα δεν προσδίδει νόημα - σε οποιοδήποτε πράγμα...

Η «εβδομάς» είναι η πιο παλαιά ιστορία μέσα στην Γένεση. Μας δόθηκε ως επτά «ημέρες». Η τελευταία ημέρα της εβδομάδας, η έβδομη («Σαβαώθ-Σαββάτο» στα εβραϊκά), χαρακτηρίζεται ως «αγία», καθώς έχει οριστεί ως ημέρα δοσμένη στον Κύριο. Ο λόγος που την σεβόμαστε απόλυτα ως «μη-εργάσιμη» ημέρα είναι για να τιμήσουμε την πραγματικότητα πως ο Θεός «αναπαύθηκε» εκείνη την ημέρα. Κατά τη χριστιανική ερμηνεία, ο Θεός «αναπαύθηκε» στον Τάφο το Μεγάλο Σάββατο – η «εν θανάτω ανάπαυσή» Του καταπατά τον θάνατο και ελευθερώνει όλη την Δημιουργία. Αυτός ο θρίαμβος εκπληρώνεται την «Όγδοη Ημέρα» του Κυρίου, καθώς η Ανάσταση του Χριστού αποκαλύπτει το νόημα που ήταν «κρυμμένο από όλους τους αιώνες». Η «Κυριακή» ημέρα γίνεται η εβδομαδιαία Χριστιανική Εορτή.

Απέχουμε αρκετούς αιώνες από την καταστροφή του Μεσαιωνικού κόσμου. Στην σύγχρονη κουλτούρα μας, η εργασία (=να βγάζουμε χρήματα) έχει γίνει ο καθοριστικός σκοπός της ζωής. Η ξεκούρασή μας είναι επομένως ένα «ρεπό» (αργία), μια μέρα απαραίτητης υλικής ανάπαυσης για να μπορέσουμε να επιστρέψουμε στη δουλειά. Η εργασία καθορίζει μέχρι και την ανάπαυσή μας.

Η αλήθεια, όμως, είναι το αντίστροφο. Ο εορτασμός είναι αυτό που δίνει νόημα σε όλα τα πράγματα. Είναι η αγία ημέρα του Θεού που δίνει στην κάθε μέρα το νόημά της. Η ξεκούρασή μας εν Θεώ είναι αυτή που δίνει σε κάθε στιγμή δουλειάς την αλήθεια και την αξία της. Ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν είχε πει ότι οριζόμαστε καλύτερα ως «homo eucharisticus», (άνθρωπος ο ευχαριστιακός – που δίνει ευχαριστίες). Δημιουργηθήκαμε για να κοινωνούμε με τον Θεό.  Όλα όσα έχουμε είναι ένα δώρο, και ζούμε μέσα στο θαύμα αυτού του δώρου καθώς προσφέρουμε τις ευχαριστίες μας στον Θεό και μοιραζόμαστε την γενναιοδωρία Του με άλλους.

Κάθε μέρα είναι Χριστούγεννα. Κάθε μέρα είναι Πάσχα. Κάθε στιγμή είναι ένα δώρο που δίνεται για την κοινωνία με τον Θεό. Μας έδωσε τις Εορτές για να επιστρέψουμε στα συγκαλά μας και να μεταμορφώσουμε ολόκληρη την ζωή μας σε μια ανάμνηση Χάριτος.

Δοξασμένο το Όνομά Του!