Ελάχιστες είναι οι φράσεις στην σύγχρονη Χριστιανική ομιλία που έρχονται στον νου, που να μην έχουν κακοποιηθεί τόσο πολύ με την κατάχρησή τους, από το «Σωζόμαστε από την Χάρη». Ως νεαρός Προτεστάντης, αυτό μού το είχαν εξηγήσει ως εξής: «Σημαίνει πως σωζόμαστε, από την αδικαιολόγητη εύνοια του Θεού».  Αυτό έχει τον ατυχή υπαινιγμό πως - ό, τι και αν σημαίνει ‘σωτηρία’, είναι κάτι που γίνεται μόνο μέσα στον νου του Θεού - δηλαδή αυτή η έκφραση «αδικαιολόγητη εύνοια» ακούγεται σαν κάτι που είναι «κούφιο» - χωρίς κάποια ουσία.

Η κενότητα αυτής της φράσης ανήκει σε εκείνο το ειδεχθές δόγμα (όπως θα το περιέγραφα εγώ) της Εξιλέωσης δια της Ποινικής Αντικατάστασης, όπου η δικαιοσύνη του Θεού απαιτεί την καταδίκη μας, ενώ το έλεος του Θεού απαιτεί το αίμα του Ιησού.  Σαν να μάς έχουν όλα αυτά ως απλούς παρευρισκόμενους, σε ένα κοσμικό δικαστήριο, όπου αποφασίζεται η αιώνια κατάληξη των άθλιων ψυχών μας.

Στην Ορθόδοξη κατανόηση (που είναι η κατανόηση της πρώιμης Εκκλησίας), η Χάρις είναι κάτι πολύ περισσότερο.  Μάλιστα η Χάρις είναι οι Θείες Ενέργειες - η ίδια η ζωή του Θεού. Έδωσα σε αυτό το άρθρο τον τίτλο, «Σωσμένοι από… το υλικό της Χάριτος», για να τραβήξω την προσοχή στον οντολογικό χαρακτήρα της Χάριτος. Η Χάρις, δεν είναι μια όψη κάποιας Θείας ψυχολογίας. Η Χάρις είναι η ίδια η ζωή του Θεού. Σωζόμαστε, γενόμενοι μέτοχοι στην ζωή του Θεού:  Εκείνος έγινε αυτό που είμαστε εμείς, ώστε να μπορέσουμε να γίνουμε εμείς αυτό που είναι Εκείνος – δηλαδή, να μπορέσουμε να  ζούμε μέσα Του και Εκείνος μέσα μας. 

Θέλω να εξετάσω δύο πολύ σημαντικές όψεις αυτού του… «υλικού που είναι η Χάρις» μέσα στις ζωές μας: ήτοι, τα πράγματα που συχνά τα βλέπουμε (εσφαλμένα) σαν θέματα ψυχολογίας ή ηθικής διαγωγής.  

Η πρώτη όψη είναι η αγάπη, και η δεύτερη είναι η ταπεινοφροσύνη.

Ξεκινώ με ένα απόσπασμα από τον σύγχρονο άγιο, Gabriel Urgebadze (Γαβριήλ Οργκεμπάτζε) (+1995):

«Στους τελευταίους καιρούς, ο άνθρωπος θα σωθεί με την αγάπη, την ταπεινοφροσύνη, και την καλοσύνη. Η καλοσύνη θα του ανοίξει τις πύλες του ουρανού, η ταπεινοφροσύνη θα τον οδηγήσει μέσα στον παράδεισο, και ο άνθρωπος του οποίου η καρδιά είναι γεμάτη με αγάπη θα δει τον Θεό.»

Διαβάζουμε αυτά τα λόγια και νομίζουμε πως ξέρουμε τι εννοούν:  Εμείς «καταλαβαίνουμε» πως η σωστή συμπεριφορά (αγάπη, ταπεινοφροσύνη, καλοσύνη) θα ανταμειφθούν.  Η δε ακοή μας είναι συντονισμένη με την γλώσσα της αξιοκρατίας, της ανταμοιβής και της τιμωρίας.

Αντ’ αυτών, αυτό που λαμβάνει χώρα είναι μια πρόσκληση στην ίδια την ζωή του Θεού – που ο Ίδιος είναι Αγάπη, Ταπεινοφροσύνη και Καλοσύνη… δηλαδή, το «υλικό» της Χάριτος»…

Δώστε βάση σε αυτό το θαυμάσιο απόσπασμα από μια ομιλία του Αγίου Σωφρονίου του Αθωνίτη, του Έσσεξ:

«...δια μικρών πράξεων ξεκινάμε στο μονοπάτι της αγάπης για τον Χριστό.  Όσο για την αγάπη του Χριστού - για την οποία ο Αγίος Σιλουανός δεν τολμούσε να ψάλλει, καθ’ ότι ανώτερη από κάθε νου και κάθε λόγο - αυτή η αγάπη του Χριστού εμείς λέμε πως εκπορεύεται από τον Θεό, ο Οποίος είναι ταπεινός. Μιλώντας με την γλώσσα της Αγίας Γραφής, μπορούμε να πούμε «ο Θεός είναι ταπεινοφροσύνη» (πρβλ. Α’ Ιωαν.4:8). Και στον ταπεινό Θεό ανήκει η ταπεινή αγάπη, και όχι μια αφ’ υψηλού αγάπη.

Και όταν μιλάμε για τέτοια ταπείνωση, μιλάμε επίσης για την αυτό-κένωση. Η ταπεινή αγάπη του Θεού – επειδή Εκείνος είναι ταπεινός – η αγάπη γίνεται κενωτική. Ο Θεός, ο Οποίος -δια του Λόγου Του- δημιούργησε όλα όσα υπάρχουν, ενσαρκώθηκε και έζησε, ταπεινώνοντας τον Εαυτό του στα όρια που είναι άφθαστα για μας. Αυτό είναι το σημάδι της αγάπης του Θεού: είναι αυτό-κενούμενη, κενωτική. Έτσι ο Κύριος, προκειμένου ο λόγος Του να γίνει αποδεκτός, προ της Σταύρωσής του στον Γολγοθά έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του και είπε: «υπόδειγμα γαρ δέδωκα υμίν, ίνα καθώς εγώ εποίησα υμίν, και υμείς ποιήτε·»  (Ιωάν. 13:15)

Στην ανθρώπινη αγάπη υπάρχει μια αγάπη που, περισσότερο από όλες τις άλλες ανθρώπινες εκφράσεις, πλησιάζει σε αυτή την κενωτική, Θεϊκή αγάπη – και αυτή είναι η αγάπη μιάς μητέρας:  υπομένει τα πάντα από το μικρό της παιδί, είναι πανέτοιμη για κάθε μορφή υπηρεσίας στο βρέφος της, όσο εξευτελιστική και αν φαίνεται. Τέτοια είναι η κενωτική αγάπη της μητέρας.  Έτσι και ο Κύριος ταπεινώνει τον Εαυτό του ενώπιόν μας – όπως η μητέρα ενώπιον του παιδιού της.  Αν ο Χριστός είχε εμφανισθεί ενώπιόν μας με όλη Του την δόξα, θα φοβόμασταν να Τον πλησιάσουμε – θα τρέμαμε ακόμα και να Τον κοιτάξουμε.  Αλλά προκειμένου να μην τρομάζει τον άνθρωπο, προσέλαβε την σωματική μας οντότητα, την ύπαρξή μας: με άλλα λόγια, το «είναι» μας...  Και ιδού: όταν για την αγάπη του Χριστού μας, ξαφνικά γεμίζουμε με το όραμα του μεγαλείου της Θείας ταπεινοφροσύνης, τότε τοποθετείται η σφραγίδα του Θεού πάνω μας, και η ζωή μας μπορεί να γίνει αγία και πλήρης μεγαλείου, παρ’ όλες τις δουλοπρεπείς μορφές μέσα στις οποίες εκδηλώνεται αυτή η κένωση – αυτό το άδειασμα.                            

«Ο Θεός είναι ταπείνωση», μας λέει ο Άγιος Σωφρόνιος με τον ίδιο τρόπο που μπορούμε να πούμε, «ο Θεός είναι αγάπη». Όταν βλέπουμε τον Χριστό στον Σταυρό, βλέπουμε πως η αγάπη του Θεού, η άκρα ταπείνωση του Θεού (με την αυτό-κένωσή Του) και η αγάπη Του, δεν είναι απλώς ηθικές εκδηλώσεις – είναι συμμετοχή και κοινωνία μέσα στην ζωή του Θεού.

Και αυτό είναι εξ ίσου μια έκφραση του «σωζόμαστε δια της Χάριτος».  Οι ενέργειες αυτοκένωσής μας και αγάπης είναι –συνεργικά– ενέργειες της Χάριτος του Θεού.   Ο Άγιος Παύλος επιγραμματικά λέει: «οις ηθέλησεν ο Θεός γνωρίσαι τις ο πλούτος της δόξης του μυστηρίου τούτου εν τοις έθνεσιν, ος εστι Χριστός εν υμίν, η ελπίς της δόξης.»  (Κολ 1:27)  

Το «Χριστός εν υμίν»  δεν πρόκειται για ηθική αρχή, ούτε σημαίνει «προσπαθώντας να ενεργεί σαν τον Χριστό».  Είναι περιγραφή του βαδίσματος/φερσίματος κατά την ένωση με τον Χριστό.

Δια της Χάριτος, με την Χάρη, μέσα στην Χάρη, ο Θεός αυτό-κενώνεται εντός μου,  για κενώσω τον εαυτό μου εντός Του. Δια της Χάριτος, με την Χάρη, μέσα στην Χάρη, ο Θεός αγαπάει εντός μου, για να Τον αγαπώ εντός Του.

Ο άγιος Σωφρόνιος αναφέρει το σπουδαίο παράδειγμα της μητρικής αγάπης προς το βρέφος. Είναι μια αναγνώριση όχι μόνο των ενεργειών της μητέρας, αλλά και της Χάριτος του Θεού που ενοικεί σε αυτήν και είναι παρούσα μαζί της σε αυτές τις ενέργειές της. Μπορούμε δικαίως να πούμε πως «η μητρότητα είναι αγία».

Ο άγιος Ιωάννης λέει με την θαυμαστά απλή γλώσσα του:

«Αγαπητοί, αγαπώμεν αλλήλους, ότι η αγάπη εκ Θεού εστί, και πας ο αγαπών εκ του Θεού γεγένννηται και γινώσκει τον Θεόν. Ο μη αγαπών ουκ έγνω τον Θεόν, ότι ο Θεός αγάπη εστίν». (Α’ Ιωαν.4:7–8)

Ο Άγιος Σωφρόνιος λέει με τον ήπιο τρόπο του: «...δια μικρών πράξεων ξεκινάμε στο μονοπάτι της αγάπης για τον Χριστό.»  Πράγματι.