• 1. Ανασκόπηση των προηγούμενων ομιλιών περί ψυχής

• 2. "Εκπνέω" και "Εκψύχω"

• 3. Απόδειξη από Εβραϊσμούς

• 4. Το επί μέρους και το όλον

• 5. Τα ζεύγη σώμα - ψυχή και σάρκα - πνεύμα

Με τη μελέτη αυτή συνεχίζουμε τη συζήτηση πάνω στο πολύ σοβαρό και επίμαχο ζήτημα της ψυχής. Πιο συγκεκριμένα, θα εξακολουθήσουμε τη διερεύνηση των εννοιών που έχει η πολυσήμαντη λέξη «ψυχή» στην Αγία Γραφή και στη ζωή και τη σκέψη της Εκκλησίας, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στην έννοιά της ως του αόρατου, κτιστού, προσωπικού και συνειδητού συστατικού, το οποίο μαζί με το σώμα, συνιστούν τον όλο άνθρωπο.

1. Ανασκόπηση των προηγούμενων ομιλιών περί ψυχής

Όπως είναι φυσικό και σε συνέχεια προηγούμενης μελέτης, θα αναφερθούμε εκτενώς και στις ισοδύναμες λέξεις, ως προς αυτή την έννοια, δηλαδή την λέξη «πνοή» (εννοείται ζωής) και κυρίως τη λέξη «πνεύμα». Παράλληλα θα δούμε τις σχέσεις αυτών των λέξεων με τις λέξεις «σάρκα» και «σώμα».

Πολλοί στις μέρες μας, αλλά και παλαιότερα, ισχυρίζονται εσφαλμένα και κακόδοξα, ότι η ψυχή του ανθρώπου, είναι θνητή και όμοια με αυτή των ζώων. Αυτή η διδασκαλία, όπως συνέχεια τονίζουμε και αποδεικνύουμε, δεν είχε τη βάση της στην Αγία Γραφή, αλλά στην υλιστική, ειδωλολατρική φιλοσοφία.

Θα παραθέσουμε και πάλι στη συνέχεια του κειμένου, ένα από τους όρους της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου, που καταδικάζει σαφώς, τέτοιου είδους ειδωλολατρικές διδασκαλίες, λέγοντας: «τοις την μωράν των έξωθεν φιλοσόφων λεγομένην σοφίαν προτιμώσι και τοις καθηγηταίς αυτών επομένοις, τας τε μετεμψυχώσεις των ανθρωπίνων ψυχών, ή και ομοίως τοις αλόγοις ζώοις ταύτας απόλυσθαι και εις το μηδέν χωρείν δεχομένοις, ανάθεμα τρις». Δηλαδή, αυτοί οι οποίοι προτιμούν την ανόητη δήθεν σοφία των έξωθεν δηλαδή των ειδωλολατρών φιλοσόφων και που ακολουθούν αυτούς τους διδασκάλους τους και που δέχονται τις μετεμψυχώσεις των ψυχών των ανθρώπων, ή που δέχονται ότι οι ανθρώπινες ψυχές, χάνονται με όμοιο τρόπο, όπως χάνονται και οι ψυχές των αλόγων ζώων και εκμηδενίζονται, αυτοί ας είναι τρεις φορές αναθεματισμένοι.

Παρατηρούμε λοιπόν πως η Εκκλησία από παλιά, χαρακτηρίζει τέτοιου είδους διδασκαλίες περί θνητής ψυχής των ανθρώπων, ως καθαρά ειδωλολατρικής προέλευσης και τις εξομοιώνει με τις διδασκαλίες περί μετενσαρκώσεως. Μάλιστα, αναφέρει επί λέξει ότι είναι αποκυήματα και απόψεις των έξωθεν φιλοσόφων. Δηλαδή ανθρώπων, ούτε κατ’ όνομα χριστιανών.

Πώς όμως υπάρχουν και σήμερα άνθρωποι που ονομάζονται χριστιανοί και εντούτοις  μπορούν να πιστεύουν σε μια τόσο αντιχριστιανική διδασκαλία, ότι δηλαδή η ψυχή του ανθρώπου είναι θνητή και εκμηδενίζεται και δεν διαφέρει σε τίποτε από την ψυχή των αλόγων ζώων; Οπωσδήποτε, υπάρχουν πολλές αιτίες και αφορμές για κάτι τέτοιο. Όμως γενικά, μπορούμε να πούμε πως και εδώ ισχύει ό,τι και για κάθε άλλη κακοδοξία. Η κάθε πλάνη, βρίσκει πρόσφορο έδαφος στις ψυχές εκείνες που για τον άλφα ή βήτα λόγο, απομακρύνονται από την Εκκλησία, που είναι ο στύλος και το εδραίωμα της Αληθείας [Α’ Τιμοθ.3:15] και προσκολλώνται ή σε προσωπικές αντιλήψεις και απόψεις, ή σε αιρετικές διδασκαλίες.

Συνήθως, η εσφαλμένη αντίληψη ότι η ψυχή είναι θνητή και όμοια των αλόγων ζώων, θεμελιώνεται πάνω στα εξής σημεία:

1^ον : ότι η λέξη «ψυχή», σημαίνει την βιολογική ζωή, ή καμιά φορά μπορεί να σημαίνει και το άτομο ως ζωντανό οργανισμό,

2^ον : ότι το συστατικό του ανθρώπου που τον διατηρεί στη ζωή, καλείται «πνοή ζωής», ή «πνεύμα» στην Αγία Γραφή, αλλά ποτέ «ψυχή»,

και

3^ον: ότι το πνεύμα του ανθρώπου, δε διαφέρει σε τίποτε από αυτό των ζώων, δηλαδή αφενός είναι η απρόσωπη δύναμη της ζωής και όχι και φορέας της προσωπικότητας του ανθρώπου και αφετέρου, ότι ως απρόσωπη δύναμη ζωής που είναι, όταν φεύγει κατά τον θάνατο, τότε ο άνθρωπος, ή αλλιώς η ψυχή του ανθρώπου όπως λέγουν εκμηδενίζεται και εξαφανίζεται.

Μέχρι τώρα, από την ανάλυση που έχουμε κάνει σε προηγούμενες μελέτες, έχει γίνει ξεκάθαρο ότι κανένα από αυτά τα σημεία δεν ευσταθεί. Πρώτα από όλα διαπιστώσαμε ότι η λέξη «ψυχή», δεν έχει μόνο την έννοια της βιολογικής ζωής, ή του ατόμου ως ζωντανού οργανισμού, αλλά αντίθετα, είναι ένας πολυσήμαντος όρος.

Εξετάζοντας ετυμολογικά την ελληνική λέξη «ψυχή», αλλά και την αντίστοιχή της εβραϊκή λέξη «νέφες», διαπιστώσαμε ότι και οι δύο λέξεις, έχουν την ρίζα τους στην αναπνοή, το φύσημα, διότι η λέξη «ψυχή» για παράδειγμα, προέρχεται από το ρήμα ψύχω, που σημαίνει πνέω, αναπνέω, φυσώ.

Παράλληλα διαπιστώσαμε ότι η λέξη «ψυχή», έχει πάρα πολλές σημασίες και στην ελληνική γλώσσα γενικά, αλλά και στην Αγία Γραφή ειδικότερα και αναφέραμε μια σωρεία από αγιογραφικά χωρία, όπου η λέξη «ψυχή», χρησιμοποιείται με έννοιες πολύ διαφορετικές από αυτές της ζωής, ή του ατόμου ως συνόλου.

Μια τέτοια έννοια που μας ενδιαφέρει οπωσδήποτε στη μελέτη μας, είναι η έννοια της ψυχής ως του αόρατου, νοερού και κτιστού συστατικού του ανθρώπου, που ταυτόχρονα εμφανίζεται και ως ο φορέας της προσωπικότητας και που αντιδιαστέλλεται με το χωματένιο ανθρώπινο σώμα.

Με αυτή την έννοια της λέξης «ψυχή», θα ασχοληθούμε παρακάτω.

Είναι λοιπόν τελείως εσφαλμένο και πολύ επικίνδυνο να απομονώνουμε από την πληθώρα των σημασιών που έχει η λέξη «ψυχή», μόνο μία ή δύο και να αγνοούμε ή ακόμα χειρότερα να αποκρύπτουμε όλες τις άλλες που σαφώς χρησιμοποιούνται στην Αγία Γραφή. Αν κάνουμε κάτι τέτοιο, δηλαδή να δογματίζουμε απομονώνοντας μόνο μία ή δύο έννοιες, είναι απολύτως βέβαιο ότι θα καταλήξουμε σε πλάνη.

Όσον αφορά στο δεύτερο σημείο της επιχειρηματολογίας των υποστηρικτών της ψυχής ως θνητής, είναι ότι το αόρατο συστατικό του ανθρώπου που διατηρεί το χωματένιο ανθρώπινο σώμα, όπως άλλωστε και στο σώμα των ζώων στη ζωή, δεν καλείται πουθενά στην Αγία Γραφή «ψυχή», αλλά άλλοτε «πνεύμα» και άλλοτε «πνοή ζωής». Αυτό είναι πέρα για πέρα ανακριβές και λανθασμένο, διότι μέχρι τώρα, είδαμε πολλές μαρτυρίες από την Αγία Γραφή και έμμεσες, αλλά και άμεσες όπου το αόρατο συστατικό που ζωογονεί το σώμα, καλείται, όχι μόνο πνεύμα ή πνοή ζωής, αλλά και ψυχή. Πάνω σ’ αυτό το σημείο, θα επεκταθούμε περισσότερο στη συνέχεια.

Ερχόμενοι στο τρίτο σημείο της αβάσιμης επιχειρηματολογίας περί θνητής ανθρώπινης ψυχής, μπορούμε να πούμε σαφώς και κατηγορηματικά και στηρίζοντάς το σε πολλά χωρία της Αγίας Γραφής στη συνέχεια, ότι και αυτό είναι εσφαλμένο και αναληθές διότι, το πνεύμα ή ισοδύναμα η ψυχή των ανθρώπων, δεν είναι καθόλου όμοια με την πνοή ζωής των ζώων, αλλά αντίθετα, είναι προσωπική και μάλιστα δεν φθείρεται, ούτε αφανίζεται με τον βιολογικό θάνατο, όπως το σώμα. Έτσι, κανένα από τα τρία θεμέλια της επιχειρηματολογίας περί θνητής ανθρώπινης ψυχής δεν ευσταθεί, αλλά και τα τρία, όπως άλλωστε και προηγουμένως αναφέραμε, στηρίζονται σε απομόνωση εννοιών, ή αγιογραφικών χωρίων, αλλά και σε τμηματική μόνο γνώση της Αγίας Γραφής και σε παρερμηνεία ορισμένων εδαφίων της.

2. "Εκπνέω" και "Εκψύχω"

Ας ασχοληθούμε λοιπόν λιγάκι εκτενέστερα με τα δύο τελευταία κυρίως σημεία από τα τρία που αναφέραμε.

Σε προηγούμενη μελέτη αναφερθήκαμε στην ισοδύναμη και εναλλακτική χρήση των λέξεων «πνεύμα», «πνοή ζωής» και «ψυχή», προκειμένου να δηλώσουν το αόρατο, κτιστό συστατικό των ζωντανών οργανισμών που στην πραγματικότητα ζωοποιεί το σώμα. Μάλιστα, αναφέραμε και χωρία της Αγίας Γραφής όπου η λέξη «πνεύμα», δεν βρίσκεται μόνη της όπως συνήθως, αλλά συνοδεύεται και από τον προσδιορισμό «ζωής». Δηλαδή, «πνεύμα ζωής», όπως ακριβώς, η «πνοή ζωής». Τέτοια χωρία είναι το Γεν.6:17, το Γεν.7:15, το Ιεζεκ.1:20-21 και το Ιεζεκ.10:17, κατά τους Ο’.

Αντίστοιχα, πολλές φορές η λέξη «πνοή», ευρίσκεται μόνη της, χωρίς τον προσδιορισμό «ζωής». Τέτοια χωρία για παράδειγμα, είναι τα Παρ.24:12, Ησαΐας 57:16, Ησαΐας 42:5, Ιώβ 44:14-15 κλπ. Και βέβαια, η ισοδυναμία των λέξεων «πνεύμα» και «πνοή», δεν είναι μόνο εννοιολογική, αλλά και λεξικογραφική, διότι αυτές οι δύο λέξεις έχουν και ετυμολογική συνάφεια, μια και προέρχονται από την ίδια ρίζα, το ρήμα «πνέω». Πνέω, σημαίνει κυρίως φυσώ, αναπνέω. Έτσι, στην ουσία, οι δύο λέξεις σημαίνουν το ίδιο πράγμα, δηλαδή το φύσημα, την αναπνοή και κατ’ επέκταση το αόρατο αίτιο, που κινεί και ζωοποιεί το σώμα και το κάνει να αναπνέει. Έτσι, δεν είναι καθόλου παράξενο που με απόλυτα ισοδύναμη έννοια μ’ αυτές τις λέξεις χρησιμοποιείται και η λέξη «ψυχή». Διότι, η λέξη «ψυχή», παράγεται από το ρήμα ψύχω, που και αυτό, όπως και το πνέω, σημαίνει κυρίως φυσώ, αναπνέω. Όμοια λοιπόν και η λέξη «ψυχή», όπως άλλωστε και οι λέξεις «πνεύμα» και «πνοή», είναι πάρα πολύ φυσικό που χρησιμοποιήθηκε γενικότερα στη γλώσσα, αλλά και ειδικότερα από την Αγία Γραφή, για να δηλώσει το φύσημα και την αναπνοή, αλλά και κατ’ επέκταση το αόρατο αίτιο που κινεί και ζωοποιεί το σώμα και το κάνει να αναπνέει. Η ψυχή ή ισοδύναμα η πνοή ζωής ή το πνεύμα είναι το αόρατο εκείνο συστατικό που ενωμένο με το σώμα, το ζωογονεί και έτσι έχουμε τους ζωντανούς οργανισμούς. Όταν αυτό δόθηκε για παράδειγμα στον άνθρωπο, τότε ο άνθρωπος έγινε ζωντανός και όταν φεύγει, όπως είναι άλλωστε φυσικό, επέρχεται ο βιολογικός θάνατος και το σώμα νεκρώνεται και επιστρέφει στη γη απ’ όπου και ελήφθη και διαλύεται. Τότε λέμε ότι το σώμα κείτεται «άπνουν» και «άψυχο». Τι εννοούμε; Αυτό που λένε ακριβώς αυτές οι ισοδύναμες λέξεις. Δηλαδή, χωρίς πνοή = ά-πνουν, ή χωρίς ψυχή = ά-ψυχο. Αντίστοιχα, όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει βιολογικά, λέμε ότι «εξέ-πνευσε», από το εκπνέω, που σημαίνει ότι, του φεύγει η τελευταία πνοή, ή το πνεύμα του, ή «εξέ-ψυξε», από το «εκψύχω», που στα νεοελληνικά λέμε ότι «ξεψύχησε».

Ας δούμε μερικά παραδείγματα από την Καινή Διαθήκη και από αυτές τις δύο λέξεις, αρχίζοντας πρώτα από την πρώτη: «Ο Ιησούς, όμως, αφού έβγαλε μια δυνατή φωνή, εξέπνευσε». [Μαρκ.15:37 & 39]. Άλλο παράδειγμα: «και φωνάξας με φωνήν μεγάλην ο Ιησούς είπε· Πάτερ, εις χείρας σου παραδίδω το πνεύμά μου· και ταύτα ειπών εξέπνευσεν» [Λουκ.23:46]. Ισοδύναμες εκφράσεις είναι και το «αφήκεν το πνεύμα» [Ματθ.27:50] και «παρέδωκεν το πνεύμα» [Ιωαν.19:30].

Ακριβώς όμως αντίστοιχη και ταυτόσημη έννοια με τη λέξη «εκπνέω», έχει και η λέξη «εκψύχω», όπως φαίνεται και από τα εξής χωρία: «ακούων δε ο Ανανίας [σημ.: ο σύζυγος της Σαπφείρας] τους λόγους τούτους πεσών εξέψυξεν» και λίγο αργότερα, όταν ήρθε και η γυναίκα του προς τον Πέτρο, εκείνος της είπε: «τι ότι συνεφωνήθη υμίν (μεταξύ σας) πειράσαι το πνεύμα Κυρίου ιδού οι πόδες των θαψάντων τον άνδρα σου (σημ.: που είχε εκψύξει πριν λίγο) επί τη θύρα και εξοίσουσιν σε 10 έπεσεν δε (σημ.: η Σαπφείρα) παραχρήμα προς τους πόδας αυτού και εξέψυξεν, εισελθόντες δε οι νεανίσκοι εύρον αυτήν νεκράν και εξενέγκαντες έθαψαν προς τον άνδρα αυτής» [Πραξ.5:5 & 9-10]. Άλλο παράδειγμα: «παραχρήμα δε επάταξεν αυτόν (δηλαδή τον Ηρώδη Αγρίπα) άγγελος Κυρίου, ανθ' ων ουκ έδωκεν δόξαν τω Θεώ και γενόμενος σκωληκόβρωτος εξέψυξεν» [Πραξ.12:23].

Από τα προηγούμενα χωρία παρατηρούμε ότι η λέξεις «ψυχή» και «πνεύμα», είναι ισοδύναμες στο να δηλώνουν το αόρατο συστατικό των ανθρώπων που κρατά τα σώματά τους στη ζωή, διότι όταν αυτό φεύγει, δηλαδή όταν ο άνθρωπος εκπνέει, ή εκψύχει, τότε το σώμα πέφτει νεκρό, άπνουν ή άψυχο. Όταν πάλι το πνεύμα ή ισοδύναμα η ψυχή, επιστρέφει τότε ο άνθρωπος ξαναζεί ή αλλιώς ανίσταται. Αυτό φαίνεται από το εξής χωρίο στην Αποκάλυψη που αναφέρει προφητικά την ανάσταση των δύο προφητών. Αυτούς στην αρχή θα τους νικήσει και θα τους θανατώσει το Θηρίον το αναβαίνον εκ της αβύσσου, «και μετά τας τρείς ημέρας και ήμισυ, πνεύμα ζωής εισήλθεν εν αυτοίς και έστησαν επί τους πόδας αυτών και φόβος μέγας επέπεσεν επί τους θεωρούντας αυτούς» [Αποκ.11:11]

Παρατηρούμε ότι όταν επανεισέρχεται το πνεύμα στο νεκρό σώμα τότε αυτό ανίσταται, εγείρεται και ο άνθρωπος ως σύνολο, ως ολότητα πλέον ζει. Στην περίπτωση όμως που ο Απόστολος Παύλος ανέστησε τον Εύτυχο, δεν επανήλθε το πνεύμα του, αλλά η ψυχή του εντός αυτού: «καταβάς δε ο Παύλος επέπεσεν αυτώ και συμπεριλαβών είπε. Μη θορυβείσθε, η γαρ ψυχή αυτού, εν αυτώ εστίν». Δηλαδή η ψυχή του είναι μέσα του. [Πραξ.20:10]

Το ίδιο βέβαια αναφέρει η Αγία Γραφή και στην περίπτωση της ανάστασης του υιού της χήρας στα Σαρεπτά της Σιδώνος, από τον προφήτη Ηλία. Και στην περίπτωση εκείνη, η ψυχή ήταν που επέστρεψε στο παιδί. Ενώ στο στίχο 17 μας λέγει ότι «και εγένετο μετά ταύτα και ηρρώστησεν ο υιός της γυναικός της κυρίας του οίκου και ην η αρρώστια αυτού κραταιά σφόδρα έως ου ουχ υπελείφθη εν αυτώ πνεύμα (δηλαδή δεν του απέμεινε πνεύμα μέσα του και επομένως πέθανε), εντούτοις ο προφήτης Ηλίας προσεύχεται και παρακαλεί τον Θεό, να επιστρέψει την ψυχή του παιδίου εντός αυτού ως εξής: «και ενεφύσησεν τω παιδαρίω τρις και επεκαλέσατο τον Κύριον και είπεν Κύριε ο Θεός μου επιστραφήτω δη η ψυχή του παιδαρίου τούτου εις αυτόν» [Α’ Βασιλ.17: & 21 ή Γ’ Βασιλ.17:17 & 21 κατά τους Ο’]. Δεν θα χρησιμοποιούσε με αυτόν τον τρόπο η Αγία Γραφή και ο Προφήτης Ηλίας τις λέξεις «πνεύμα» και «ψυχή», αν δεν ήταν σημασιολογικά ισοδύναμες.

Προηγουμένως είδαμε το Χριστό να φωνάζει δυνατά πάνω στο Σταυρό τα εξής: «Πάτερ εις χείρας σου παρατίθεμαι το πνεύμα μου» [Λουκ.23:46]. Δηλαδή ο Χριστός κατά την ώρα του θανάτου Του, εμπιστεύεται το πνεύμα Του, ως ανθρώπου στον Θεό. Ο απόστολος Πέτρος στο Α’ Πέτρ.4:19, προτρέπει τους πιστούς: «Ώστε και οι πάσχοντες κατά το θέλημα του Θεού ας εμπιστεύωνται τας εαυτών ψυχάς εις αυτόν, ως εις πιστόν δημιουργόν εν αγαθοποιΐα». Τώρα παρατίθενται όχι τα πνεύματα, αλλά οι ψυχές, που σημαίνει ότι και οι δύο λέξεις εδώ σημαίνουν το ίδιο πράγμα.

3. Απόδειξη από Εβραϊσμούς

Υπάρχει όμως και ένας ακόμη δρόμος για να οδηγηθεί κανείς μέσα από την Αγία Γραφή στο συμπέρασμα ότι η λέξη «ψυχή» είναι ταυτόσημη με τη λέξη «πνεύμα». Αυτός ο δρόμος είναι μια συνήθεια στην εβραϊκή ποίηση να περιγράφεται κάτι στο πρώτο μέρος ενός στίχου και στο δεύτερο μέρος να επαναλαμβάνεται ακριβώς το ίδιο με διαφορετικά όμως λόγια. Δηλαδή, κατά το σχήμα αυτό της εβραϊκής ποίησης, ο δεύτερος στίχος, ή το δεύτερο μισό ενός στίχου, είναι πλεονασμός και επανάληψη και αναπτύσσει ακριβώς την ίδια έννοια με συνώνυμες ή ταυτόσημες λέξεις. Έτσι, στον ψαλμό 103 κατά τους Ο’ διαβάζουμε: «Ευλόγει, η ψυχή μου, τον Κύριον· και πάντα τα εντός μου το όνομα το άγιον αυτού». Εδώ, η ψυχή ταυτίζεται με τα «εντός» του ανθρώπου, δηλαδή τον έσω άνθρωπο. Η Παρθένος Μαρία, εν Πνεύματι Αγίω συνέθεσε την Ωδή που αρχίζει ως εξής: «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω Σωτήρι μου» [Λουκ.1:46-47]. Φανερά και εδώ η λέξη «πνεύμα αντικαθιστά ως ταυτόσημη τη λέξη «ψυχή». Ο Ψαλμωδός στον ψαλμό 76:3-4 κατά τους Ο’ λέγει: «απηνήνατο παρακληθήναι η ψυχή μου ηδολέσχησα και ωλιγοψύχησεν το πνεύμα μου». Τέτοια υπάρχουν πολλά παρόμοια ιδίως στο βιβλίο των Ψαλμών.

Όσοι είναι προσκολλημένοι στην κακοδοξία ότι η ψυχή σημαίνει μόνο τη βιολογική ζωή και κατ’ επέκταση το άτομο και τίποτε άλλο, συνηθίζουν να λένε, για να υποστηρίξουν την άποψή τους, ότι ενώ η Αγία Γραφή λέγει ότι ο άνθρωπος και τα ζώα έχουν πνεύμα, ως την αόρατη αλλά και απρόσωπη δύναμη της ζωής, εντούτοις, λένε, η Αγία Γραφή δεν λέγει ότι ο άνθρωπος έχει ψυχή, αλλά είναι ψυχή. Και πάλι η Αγία Γραφή την οποία και χωρίς να την γνωρίζουν σε βάθος την επικαλούνται ως μάρτυρα λέγει στην Αποκάλυψη 8:9: «αι απέθανε το τρίτον των εμψύχων κτισμάτων των εν τη θαλάσση και το τρίτον των πλοίων διεφθάρη». Τα κτίσματα της θάλασσας, δηλαδή τα ψάρια, έχουν «ψυχή» κατά τον Απόστολο Ιωάννη, πολλώ δε μάλλον ο άνθρωπος, η κεφαλή και κορωνίδα της ορατής δημιουργίας.

4. Το επί μέρους και το όλον

Τώρα που τεκμηριώσαμε αυτή την πολύ βασική σημασία της λέξης «ψυχή», ως του αόρατου και κτιστού συστατικού του ανθρώπου, αλλά και των άλλων ζωντανών οργανισμών και αποδείξαμε την πλήρη της ισοδυναμία, ως προς αυτή την έννοια, με τις λέξεις «πνοή» και «πνεύμα», ας επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε πώς σχετίζει η Αγία Γραφή τις λέξεις «ψυχή» και «πνεύμα», με τις λέξεις «σώμα» και «σάρκα».

Όπως και με τη λέξη «ψυχή», έτσι και οι λέξεις «σώμα», αλλά κυρίως οι λέξεις «σάρκα» και «πνεύμα», είναι πολυσήμαντες. Για παράδειγμα, η λέξη «σάρκα», όπως και η λέξη «ψυχή», χρησιμοποιείται από την Αγία Γραφή για να περιγράψει τις ζωντανές υπάρξεις σαν ολότητες, σαν οντότητες, αλλά και τον όλο άνθρωπο.

Έτσι, στο Α’ Πέτρ. 1:24 λέγει, παραθέτοντας από τον Ησαΐα, ο απόστολος: «Διότι πάσα σαρξ είναι ως χόρτος, και πάσα δόξα ανθρώπου ως άνθος χόρτου. Εξηράνθη ο χόρτος, και το άνθος αυτού εξέπεσεν. 25 Ο λόγος όμως του Κυρίου μένει εις τον αιώνα». Παρόμοια ο Ιησούς έλεγε προς τους μαθητές Του: «Και αν δεν συνετέμνοντο αι ημέραι εκείναι, δεν ήθελε σωθή ουδεμία σαρξ» [Ματθ.24:22]. Δηλαδή, οι άνθρωποι και μάλιστα οι πιστοί, ονομάζονται εδώ «σαρξ», όπως αλλού «ψυχή». Αντίστοιχο χωρίο είναι το Λουκ.3:6 όπου ο ευαγγελιστής παραθέτει από τον προφήτη Ησαΐα: «και πάσα σαρξ θέλει ιδεί το σωτήριον του Θεού». Προφανώς, όχι τα τεμάχια κρέατος, αλλά κάθε άνθρωπος θα δει το Χριστό. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, έλεγε προς τον Πατέρα «καθώς έδωκας εις αυτόν εξουσίαν πάσης σαρκός, διά να δώση ζωήν αιώνιον εις πάντας όσους έδωκας εις αυτόν» [Ιωαν.17:2]. Και εδώ, «σαρξ», δε σημαίνει άψυχο και νεκρό κομμάτι κρέας, αλλά «άνθρωπος». Παρόμοια, ο απόστολος Πέτρος είπε κατά την Πεντηκοστή, παραθέτοντας από τον προφήτη Ιωήλ: «Και εν ταις εσχάταις ημέραις, λέγει ο Θεός, Θέλω εκχέει από του Πνεύματός μου επί πάσαν σάρκα, και θέλουσι προφητεύσει οι υιοί σας και αι θυγατέρες σας, και οι νεανίσκοι σας θέλουσιν ιδεί οράσεις, και οι πρεσβύτεροί σας θέλουσιν ενυπνιασθή ενύπνια·»[Πραξ.2:17]. Εδώ, η «πάσα σαρξ», είναι οι υιοί και αι θυγατέρες και οι νεανίσκοι και οι πρεσβύτεροι των Ιουδαίων, δηλαδή, άνθρωποι. Ανάλογα χωρία υπάρχουν πολλά και στην Παλαιά Διαθήκη και στην Καινή Διαθήκη. Μάλιστα, ενώ όπως ήδη έχουμε δει στην Γένεση ο άνθρωπος ονομάζεται «ψυχή» «εγένετο ο πρώτος άνθρωπος Αδάμ εις ψυχήν ζώσαν» [Α’ Κορινθ.15:45], ταυτόχρονα ονομάζεται ο άνθρωπος και «σαρξ».

Προκειμένου να μας πει ο απόστολος και ευαγγελιστής Ιωάννης, ότι ο Υιός και Λόγος του Θεού, έγινε άνθρωπος, λέγει: «και ο Λόγος σαρξ εγένετο» [Ιωάν.1:14]. Φανερά λοιπόν, οι λέξεις «ψυχή» και «σαρξ» από τις πολλές σημασίες που έχουν η καθεμία, έχουν και μια σημασία κοινή. Σε μερικές περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται και οι δύο για να δηλώσουν τον όλο άνθρωπο. Αυτό όμως καθόλου δε σημαίνει ότι όπου συναντούμε την κάθε μία από αυτές, την ερμηνεύουμε ως «άνθρωπο». Έτσι, η λέξη «σαρξ» στο επόμενο χωρίο, σημαίνει κομμάτι κρέατος: «δια να φάγητε σάρκας βασιλέων και σάρκας χιλιάρχων και σάρκας ισχυρών και σάρκας ίππων και των καθημένων επ' αυτών και σάρκας πάντων ελευθέρων και δούλων και μικρών και μεγάλων.» [Αποκ.19:18]. Προφανώς, σαρξ εδώ, δε σημαίνει τον όλο άνθρωπο, αλλά τα τμήματα του σάρκινου σώματός του. Όμοια και η ψυχή, άλλοτε σημαίνει τον όλο άνθρωπο και άλλοτε πάλι ένα μέρος του, δηλαδή, το αόρατο και νοερό συστατικό της ύπαρξής του. Δεν πρέπει λοιπόν να συγχέουμε τις έννοιες μιας λέξης, αλλά με διάκριση να αποδίδουμε την κατάλληλη ερμηνεία και σημασία στην κάθε λέξη, ανάλογα με το υπόλοιπο κείμενο και έχοντας σαν γνώμονα τη γνώμη και διδασκαλία της Εκκλησίας.

5. Τα ζεύγη σώμα - ψυχή και σάρκα - πνεύμα

Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια ένα πλήθος από χωρία της Αγίας Γραφής, όπου σε αντίθεση με όσα λέγουν, όσοι υποστηρίζουν ότι η ψυχή του ανθρώπου και ο εαυτός του, η ψυχή και η ισοδύναμή της λέξη «πνεύμα», αναφέρονται ρητά, ως το ένα από τα δύο συστατικά του ανθρώπου, δηλαδή το αόρατο και νοερό, που δεν διαλύεται κατά τον βιολογικό θάνατο. Μάλιστα, στα χωρία που θα δούμε αυτό το αόρατο συστατικό του ανθρώπου, αντιπαρατίθεται στο ορατό, το αισθητό, το χωμάτινο σώμα του, δηλαδή το δεύτερο εκείνο συστατικό που μαζί με το πρώτο συνιστούν και αποτελούν τον άνθρωπο. Θα δούμε λοιπόν την Αγία Γραφή να αναφέρει το ζεύγος των συστατικών του ανθρώπου, άλλοτε σαν ψυχή και σώμα και άλλοτε πάλι, σαν πνεύμα και σάρκα.

Ο Χριστός έλεγε στους μαθητές του: «αγρυπνείτε και προσεύχεσθε, δια να μη εισέλθητε εις πειρασμόν. Το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής» [Ματθ.26:41 και Μάρκος 14:38]. Στο χωρίο αυτό, το πνεύμα ως το πρώτο, αόρατο συστατικό του ανθρώπου, αντιδιαστέλλεται με το δεύτερο, το αισθητό και χωμάτινο συστατικό του, δηλαδή το σώμα του. Έχουμε δηλαδή το ζεύγος πνεύμα και σαρξ. Ο άνθρωπος, δεν είναι ούτε μόνο πνεύμα, ούτε μόνο σαρξ, αλλά πνεύμα και σαρξ. Όλα τα χωρία αυτού του είδους αποδεικνύουν και ως εσφαλμένη τη θεωρία πολλών δυτικών θεολόγων, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι δήθεν ο άνθρωπος δεν αποτελείται από δύο συστατικά, όπως είπαμε, αλλά από τρία. Υποστηρίζουν δηλαδή, την εσφαλμένη, περί τρισυνθέτου θεωρία για τον άνθρωπο. Τα χωρία αυτά αποδεικνύουν ότι μία τέτοια θεωρία είναι εσφαλμένη.

Ας διαβάσουμε τώρα το Β’ Κορινθ.7:1: «Έχοντες λοιπόν, αγαπητοί, ταύτας τας επαγγελίας, ας καθαρίσωμεν εαυτούς από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος, εκπληρούντες αγιωσύνην εν φόβω Θεού». Και εδώ παρατηρούμε το ζεύγος «σάρκα και πνεύμα», προκειμένου να περιγραφεί ο όλος άνθρωπος, ο οποίος ως σύνολο, κατά τον απόστολο Πέτρο, πρέπει να αγιασθεί. Ούτε μόνο το πνεύμα, αλλά βεβαίως, ούτε μόνο η σάρκα.

Το επόμενο χωρίο που αξίζει να δούμε είναι το Γαλ.5:17: «Διότι η σαρξ επιθυμεί εναντία του πνεύματος, το δε πνεύμα εναντία της σαρκός». Πάλι και εδώ, η σάρκα αντιπαραβάλλεται στο πνεύμα. Πάλι έχουμε το ζεύγος των συστατικών του ανθρώπου, τα οποία μάλιστα στην κατάσταση της πτώσεως που τώρα βρίσκεται ο άνθρωπος, το ένα αντιτίθεται στο άλλο και το σώμα δεν υποτάσσεται εύκολα στο πνεύμα. Ο απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή λέγει: «Εάν δε ο Χριστός ήναι εν υμίν, το μεν σώμα είναι νεκρόν διά την αμαρτίαν, το δε πνεύμα ζωή διά την δικαιοσύνην.» [Ρωμ.8:10]. Και στο χωρίο αυτό, είναι σαφή τα δύο συστατικά του ανθρώπου. Μόνο που εδώ ο απόστολος τα αναφέρει ως πνεύμα και σώμα.

Στην προς Κολοσσαείς επιστολή ο ίδιος απόστολος λέγει: «διότι αν και κατά το σώμα είμαι απών, με το πνεύμα όμως είμαι μεθ' υμών, χαίρων και βλέπων την τάξιν σας και την σταθερότητα της εις Χριστόν πίστεώς σας.» [Κολοσ.2:5 ].

Παρατηρούμε ότι ο απόστολος και εδώ αναφέρεται και στα δύο συστατικά του εαυτού του, ως προς το μεν σώμα του, το οποίο είναι ορατό και αισθητό και περιγραπτό και καταλαμβάνει ορισμένο όγκο στο χώρο και έτσι μόνο σε ένα τόπο μπορεί να ευρίσκεται, ο Παύλος ήταν απών από την τοπική Εκκλησία. Ενώ όμως ως προς την ψυχή του, ή αλλιώς το πνεύμα του, το οποίο δεν περιορίζεται από χώρο, ή σε συγκεκριμένο τόπο, αλλά δια της διανοίας εξαπλώνεται άνετα σε όλη την κτίση και άλλοτε βρίσκεται στα πλάτη της οικουμένης, άλλοτε διερευνά τα επουράνια και άλλοτε τα καταχθόνια, ο απόστολος με τη χάρη του Θεού, μπορούσε να βρίσκεται κοντά τους και να χαίρεται με την προκοπή τους στην πίστη.

Ένα άλλο παρόμοιο, πολύ σημαντικό και αποκαλυπτικό χωρίο αναφέρεται στο 5^ο κεφάλαιο της Α’ προς Κορινθίους επιστολής, σε σχέση με κάποιον που υπέπεσε σε πορνεία. Εκεί, ο απόστολος λέγει προς την Εκκλησία της Κορίνθου: «Διότι εγώ ως απών κατά το σώμα, παρών όμως κατά το πνεύμα, έκρινα ήδη ως παρών τον ούτω πράξαντα τούτο» [Α’ Κορινθ.5:3-5]. Δηλαδή, ενώ ο απόστολος σωματικά ήταν αλλού, εντούτοις με το πνεύμα του, δηλαδή την ψυχή του, η οποία ήταν σε κοινωνία με το Άγιο Πνεύμα, ήταν παρών και κατέκρινε τον αμαρτήσαντα. Λίγο πιο κάτω τους λέγει: «εν τω ονόματι του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού αφού συναχθήτε σεις και το εμόν πνεύμα με την δύναμιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού 5 να παραδώσητε τον τοιούτον εις τον Σατανάν» [Α’ Κορινθ.5:4-5]. Δηλαδή, με άλλα λόγια ο απόστολος τους καλεί να συναχθούν για να παραδώσει προσωρινά και όχι να εκδώσει μονίμως ο Κύριος τον αμαρτήσαντα στο Σατανά για να τον παιδεύσει. Το σημαντικό είναι ότι σ’ αυτή τη σύναξη, με τη χάρη του Κυρίου, θα παρευρίσκετο και το πνεύμα του αποστόλου Παύλου. Εδώ, δεν μιλάει με σχήμα λόγου, αλλά μιλάει για το δεύτερο συστατικό του εαυτού του, αντιπαραθέτοντάς το προς το σώμα του που θα είναι απόν. Και τους λέγει: «να παραδώσητε τον τοιούτον εις τον Σατανάν προς όλεθρον της σαρκός, διά να σωθή το πνεύμα αυτού εν τη ημέρα του Κυρίου Ιησού». Συμβουλεύει δηλαδή, ο απόστολος την Εκκλησία, να ζητήσει από τον Κύριο να παραδώσει όχι την ψυχή του αμαρτήσαντος, αλλά τη σάρκα του στο Σατανά, όπως στην περίπτωση του Ιώβ, ώστε με τα παθήματα και τις μάστιγες του Διαβόλου, αυτός να έλθει σε μετάνοια και έτσι να σώσει την ψυχή του: «να παραδώσητε τον τοιούτον εις τον Σατανάν προς όλεθρον της σαρκός, διά να σωθή το πνεύμα αυτού». Ας παρατηρήσουμε το ζεύγος σάρκα και πνεύμα για τον αμαρτήσαντα, αλλά και το ζεύγος σώμα και πνεύμα για τον απόστολο, όταν έλεγε ότι ήταν απών και ταυτοχρόνως παρών. Βέβαια, ευτυχώς ελάχιστοι είναι που δεν θέλουν να παραδεχθούν αυτή την ευαγγελική αλήθεια για συνύπαρξη ψυχής και σώματος, όπως οι «Μάρτυρες του Ιεχωβά», που διαστρέφουν εντελώς το χωρίο και το ερμηνεύουν περίπου ως εξής: να παραδώσετε αυτόν στον Σατανά, για να τιμωρηθεί σκληρά το σώμα του, ούτως ώστε να σωθεί το πνεύμα της εκκλησίας». Όχι μόνο δεν αναφέρεται πουθενά στο χωρίο, «περί πνεύματος της εκκλησίας», αλλά παντού αντιπαρατίθεται το πνεύμα και η σάρκα των ιδίων ανθρώπων, όπως για παράδειγμα του αποστόλου. Δεν υπάρχει καμία απολύτως υπόνοια ότι άλλου είναι η σάρκα και άλλου το πνεύμα, αλλά ούτε και βρίσκεται η λέξη «εκκλησία» σε ολόκληρο το κεφάλαιο, ώστε να εννοείται εδώ. Είναι φανερή η κατάφωρη αλλοίωση και διαστροφή του κειμένου, προκειμένου να προσαρμοστεί με τις εσφαλμένες και αιρετικές τους διδασκαλίες.

Ο απόστολος σε μια άλλη του επιστολή, στην προς Γαλάτας, λέγει: «διότι ο σπείρων εις την σάρκα εαυτού θέλει θερίσει εκ της σαρκός φθοράν, αλλ' ο σπείρων εις το πνεύμα θέλει θερίσει εκ του πνεύματος ζωήν αιώνιον.» [Γαλ.6:8]. Και πάλι εδώ, διακρίνει δύο μέρη, δύο συστατικά που αποτελούν τον άνθρωπο, τη σάρκα και το πνεύμα, ή αλλιώς την ψυχή. Και όπως το πρώτο είναι υπαρκτό και πραγματικό και όχι κάποιο αόρατο και συγκεχυμένο «δικαίωμα αναστάσεως», όπως πολλοί θνητοψυχίτες θεωρούν την ψυχή, έτσι πραγματικό και υπαρκτό και ορισμένο είναι και το δεύτερο, δηλαδή η ψυχή. Όποιος λοιπόν επενδύει εις την φθαρτή, εξαιτίας της πτώσεως, σάρκα, υποτασσόμενος εις τα πάθη της σαρκός και υπηρετώντας την, θα θερίσει το τέλος της σαρκός, δηλαδή την φθορά. Όποιος όμως επενδύει εις το δεύτερο συστατικό, δηλαδή στην ψυχή του, κάνοντας έργα κατά Θεόν, τότε θα θερίσει, δηλαδή θα απολαύσει ζωή αιώνια.

Ας δούμε όμως και ένα τελευταίο χωρίο το Ματθ.10:28: «Και μη φοβηθήτε από των αποκτεινόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων να αποκτείνωσι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα να απολέση εν τη γεένη». Σ’ αυτό το καταπληκτικό χωρίο, ως συστατικά του ανθρώπου αναφέρεται το ζεύγος του σώματος και της ψυχής. Και βέβαια, αυτό είναι σε απόλυτη αρμονία με όσα έχουμε πει περί ισοδυναμίας και ταυτοσήμου της ψυχής και του πνεύματος, προκειμένου να περιγράψουν το αόρατο συστατικό του ανθρώπου, όπως και του σώματος και της σαρκός, προκειμένου να περιγράψουν το ορατό συστατικό. Ας παρατηρήσουμε ότι η ψυχή, δεν μπορεί να σκοτωθεί, όπως το σώμα, αλλά μόνο να «απωλεσθεί». Και απώλεια δε σημαίνει «εκμηδένιση», αλλά «χάσιμο», δε σημαίνει «ανυπαρξία», αλλά ύπαρξη σε άλλο τόπο, όπως η απωλεσθείσα δραχμή, ή το απολεσθέν πρόβατο των παραβολών. Και τα δύο δεν είχαν μεταβεί στην ανυπαρξία ή στο μηδέν, απλώς ήταν χαμένα και βρίσκονταν κάπου αλλού.

Απομαγνητοφώνηση: Ν. T.