Ο Αρχιεπίσκοπός μου (π. Αλέξανδρος Γκολίτσιν) μοιράστηκε μαζί μου την ιστορία ενός νεαρού άνδρα τον οποίο δίδασκε πριν από μερικά χρόνια. Ήταν ορθόδοξος από την Εσθονία. Μεγάλωσε στην σοβιετική εποχή και είχε αρχίσει να μισεί κάθε τι ρωσικό - συμπεριλαμβανομένης της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ωστόσο, κάποια χρονιά είχε δει μια Ορθόδοξη πομπή στους δρόμους της πόλης του, μια πομπή που περιελάμβανε και τον Ρώσο επίσκοπο (τον οποίο επίσης μισούσε και πίστευε πως ήταν πράκτορας της KGB). Πάντως, πρόσεξε πως ο επίσκοπος εκείνος περιβαλλόταν από φως. Ήταν μια εμπειρία που τελικά τον οδήγησε στην Ορθόδοξη πίστη. Μπορεί να μισείς τον άνθρωπο, και την Εκκλησία επίσης. Αλλά η αδιαμφισβήτητη δόξα του Θεού, τού αποκάλυψε αυτό που δεν μπορούσε το μίσος του να δει.

Ο στόχος του επισκόπου μου όταν μοιράστηκε την ιστορία αυτή δεν είχε σκοπό να απαλλάξει τη Ρωσική Εκκλησία από τυχόν αδικοπραγία ή συνεργασία με αδικοπραγία. Ούτε για να αθωώσει έναν επίσκοπο που τυχόν εμπλέκεται και να τον ανακηρύξει άγιο. Ήταν μια αφήγηση για την δόξα του Θεού, καθώς και η θέση και το έργο της - παρά τα λάθη και τις αποτυχίες μας. Οι δώδεκα Απόστολοι έδιωχναν δαίμονες, θεράπευαν αρρώστους και καθάριζαν λεπρούς.  Πουθενά δεν μας λένε πως ο Ιούδας δεν έκανε κανένα από αυτά τα πράγματα. Αναμφίβολα θα έκανε, όμως αυτά είναι κάτι που καθιστούν την προδοσία του ακόμη μεγαλύτερη…

Υπήρχε μια αίρεση μέσα στην πρώιμη Εκκλησία, που αρνιόταν την αποτελεσματικότητα των Μυστηρίων - αν τα τελούσαν αμαρτωλοί. Η συζήτηση αφορούσε σε μεγάλο βαθμό εκείνους που, υπό την πίεση των διωγμών, είχαν κατ’ οιονδήποτε τρόπο αρνηθεί την πίστη τους ή είχαν υποχωρήσει στις απαιτήσεις του παγανιστικού κράτους.  Αυτό είναι μια εύκολη γραμμή σκέψης να τηρήσει κανείς. Αν έχουμε διαταχθεί να είμαστε άγιοι, σίγουρα θα υπάρχουν συνέπειες για την αποτυχία μας να τηρήσουμε την διαταγή. Υπάρχουν πράγματι συνέπειες εντός των Κανόνων της Εκκλησίας, όμως αυτές οι συνέπειες δεν συμπεριλαμβάνουν την αναποτελεσματικότητα των Μυστηρίων.

Το σκάνδαλο της Ενσάρκωσης (δηλαδή το «Θεός που έγινε άνθρωπος»), είναι η φαινομενική αντίφαση του απόλυτα υπερβατικού Θεού και της ιδιαιτερότητας και των ορίων της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ένα σκάνδαλο του οποίου τα λάθη  τρέχουν προς δύο κατευθύνσεις.

Πρώτον, υπάρχει η υπόθεση πως ο Θεός είναι τόσο δυσαρεστημένος με την αμαρτία που δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με αυτήν, ή, πως η αμαρτία κάπως ακυρώνει το έργο του Θεού.

Δεύτερον, υπάρχει μια εξίσου απεχθής πεποίθηση πως, τηρώντας μεν τις εντολές, τα ανθρώπινα όντα ποτέ δεν είναι αρκετά δίκαια ώστε να γίνουν όντως συμβατά με την αληθινή αγιότητα.

Η πρώτη πεποίθηση είναι λάθος σε σχέση με τον Θεό, η δεύτερη είναι λάθος σε σχέση με τα ανθρώπινα όντα.

Πάντα με προβληματίζει το να ακούω «δεν υπάρχει η Χάρις έξω από την Εκκλησία». Δεν μπορώ καν να κατανοήσω τι σημαίνει μια τέτοια δήλωση. Εφόσον ολόκληρο το σύμπαν συντηρείται από την Χάρη του Θεού, μπορώ μόνο να υποθέσω πως μια τέτοια δήλωση αποτελεί ένα είδος αίρεσης -της εκκοσμίκευσης– με την έννοια πως μπορεί οτιδήποτε να υπάρξει χωριστά από τη Χάρη του Θεού. Για τους δικούς Του μυστηριώδεις λόγους, ο Θεός συντηρεί ακόμη και τους πεπτωκότες αγγέλους με τη Χάρη Του. Αν δεν ήταν έτσι, θα είχαν πάψει να υπάρχουν. Μόνο ο Θεός έχει ύπαρξη εν Εαυτώ και εξ Εαυτού.

Μπορώ να πω «δεν υπάρχει η Χάρις έξω από την Εκκλησία», μόνο αν επίσης πω ότι τα πάντα μέσα σε ολόκληρη την Δημιουργία είναι μέσα στην Εκκλησία.  Μάλιστα, εγώ πιστεύω πως αυτό είναι η αλήθεια. Η Εκκλησία ήρθε στη ύπαρξη όταν ο Θεός είπε: «Γενηθήτω φως».  Τα Μυστήρια δεν μας καθιστούν κάτι που δεν είμαστε, αλλά μας αποκαλύπτουν πως είμαστε αυτό που πραγματικά είμαστε. Το Βάπτισμα και το Χρίσμα πράγματι απαιτούνται από όσους προσέρχονται στην Θεία Κοινωνία, καθ’ όσον αυτά είναι θεμελιώδεις πραγματικότητες στην ιατρική της αθανασίας και στο μονοπάτι της ζωής που μας έχει δώσει ο Θεός.  Το άτομο όμως που βαπτίζεται δεν «γίνεται» -κατά κάποιον τρόπο- κάτι άλλο από αυτό που είναι.  Γίνεται ένας περισσότερο πλήρης άνθρωπος, περισσότερο αληθινός από αυτό που δημιουργήθηκε να είναι. «Το Άγιο Πνεύμα συμπληρώνει τα ελλείποντα», λέγεται μέσα στις προσευχές μας.

Υπάρχουν όρια - τα οποία εμείς τα περιγράφουμε ως «η Εκκλησία», όμως αυτή η έννοια χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει αυτό που ταυτίζεται με την πληρότητα της εν Χριστώ ζωής.  Το «Εκκλησία», με αυτή τη χρήση, είναι «αυτό που είναι συμφιλιωμένο». Ο Απόστολος Παύλος λέει ότι το τέλος όλων των πραγμάτων είναι «να κληθούν όλοι μέσα σε ένα: εν Χριστώ Ιησού». Αυτό είναι εν τέλει το «Εκκλησία».

Πολύ συχνά μιλάμε για την Εκκλησία με θρησκευτικούς όρους, όπου αναφερόμαστε σε ανθρώπους που είναι συμφιλιωμένοι με την πληρότητα της Ορθοδοξίας – λες και σαν «μέλη», αποτελούν το όλον της Εκκλησίας.  Ο Απόστολος Παύλος όμως επεκτείνει την Εκκλησία σε «όλα τα πράγματα». Έτσι, το χορτάρι και τα δέντρα (και βεβαίως το αλεύρι και το κρασί) συγκεντρώνονται και αυτά εν Χριστώ. Η Θεία Ευχαριστία δεν είναι μια συγκέντρωση που έχει σκοπό να αποκλείει τα άλλα πράγματα. Είναι μια συγκέντρωση που αντιπροσωπεύει και όλα τα άλλα. «Τα Σα εκ των Σων, Σοί προσφέρομεν». Τι υπάρχει μέσα σε ολόκληρη την Δημιουργία που δεν είναι του Θεού;;  Μάλιστα, και τα μέλη της Εκκλησίας που συγκεντρώνονται είναι οι ίδιοι η «απαρχή» του όλου Αδάμ.

Έτσι λοιπόν έχουμε την πραγματικότητα «φωτολουσμένων» επισκόπων που μπορεί να είναι μισητοί στην Εσθονία (όπως πολλοί άλλοι επίσκοποι μπορεί να μισούνται αλλού). Η μεταμόρφωση εκείνη (γιατί τέτοια ήταν η σκηνή σε εκείνη την πομπή) της δημιουργίας του Θεού είναι απλώς σοκαριστική για μας. Είναι μια φανέρωση της αγάπης του Θεού που περιφρονεί κάθε σκανδαλισμό – πλην εκείνου που δεν αγαπά. Είναι μια μεταμόρφωση που δίνει φως – αλλά και που καίει.

Πολλοί είναι εκείνοι που τους «αναπαύει» κάπως ψυχρά το γεγονός ότι το μεταμορφωτικό φως του Θεού καίει μερικούς. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές «καίει» τα μάτια όσων κρίνουν την καταλληλότητα αυτών που έχουν μεταμορφωθεί. Γίνονται τυφλοί με ακριβώς αυτό τον τρόπο.

Η Μεταμόρφωση του Χριστού θα θεωρείτο γενικά απαλλαγμένη από σκάνδαλα. Εμφανίστηκε στο Άγιο Όρος  Θαβώρ μαζί με τον Μωυσή και τον Ηλία – πώς θα μπορούσαν να μη χαίρονται οι μαθητές; 

«και εγένετο εν τω προσεύχεσθαι αυτόν το είδος του προσώπου αυτού έτερον και ο ιματισμός αυτού λευκός εξαστράπτων. και ιδού άνδρες δύο συνελάλουν αυτω, οίτινες ήσαν Μωσής και Ηλίας, οι οφθέντες εν δόξη έλεγον την έξοδον αυτού ην έμελλε πληρούν εν Ιερουσαλήμ.»  (Λουκ. 9: 29-31).

Όμως το κείμενο περιγράφει και ένα κάποιο σκανδαλισμό. Ο Χριστός με την σειρά Του μίλησε στους μαθητές για το θάνατό Του που επρόκειτο να γίνει στην Ιερουσαλήμ, και ο Πέτρος είχε να κάνει κάποια παρατήρηση! 

«32 ο δε Πέτρος και οι συν αυτώ ήσαν βεβαρημένοι ύπνω· διαγρηγορήσαντες δε, είδον την δόξαν αυτού και τους δύο άνδρας τους συνεστώτας αυτω. 33 Και εγένετο εν τω διαχωρίζεσθαι αυτούς απ’ αυτού είπεν ο Πέτρος προς τον Ιησούν· επιστάτα, καλόν εστιν ημάς ώδε είναι· και ποιήσωμεν σκηνάς τρεις, μίαν σοί και μίαν Μωσεί και μίαν Ηλία, μη ειδώς ό λέγει. 34 ταύτα δε αυτού λέγοντος εγένετο νεφέλη και επεσκίασεν αυτούς· εφοβήθησαν δε εν τω εισελθείν εκείνους εις την νεφέλην.»

Το μέγα σκάνδαλο είναι πάντοτε το σκάνδαλο του Σταυρού. Δεν υπάρχει μονοπάτι για αληθινή ένωση με τον Θεό που να μην περνά από τον Σταυρό. Αυτό ισχύει εν τέλει για όλους όσους έχουν μεταμορφωθεί, καθώς και για όλους όσους ελπίζουν να δουν κάποτε μια μεταμόρφωση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στα ελληνικά στο εδάφιο αυτό δεν λέει πως ο Χριστός μιλούσε με τον Μωυσή και τον Ηλία για τον «θάνατό» Του. Το κείμενο λέει «την έξοδον αυτού». Δεν είναι μια τυχαία επιλογή λέξης. Το ταξίδι Του προς τον θάνατο είναι η Μεγάλη Έξοδος - το μονοπάτι μέσα από την Ερυθρά Θάλασσα που πνίγει τον μυστικιστικό Φαραώ. Είναι το Πάσχα (το «πέρασμα») του Κυρίου.

Εκείνο το Πέρασμα είναι ο δρόμος προς την μεταμόρφωση. Ο ίδιος ο Μωυσής, μετά το Πάσχα, οδηγεί τον λαό σε διαφορετικό ιερό βουνό. Εκεί έλαβε τον Νόμο που γράφτηκε από το ίδιο το δάχτυλο του Θεού. Όταν κατέβηκε από το βουνό το πρόσωπό του είχε μεταμορφωθεί, και οι άνθρωποι φοβήθηκαν να τον κοιτάξουν - και του ζήτησαν να το σκεπάσει με ένα πέπλο.

Εν Χριστώ το πέπλο αφαιρείται, εκτός μόνο από αυτούς που φορούν πέπλο που καλύπτει την καρδιά τους (2 Κορ. 3).  Όμως ο Θεός είναι τόσο ελεήμων, που μερικές φορές αφαιρεί το πέπλο, ώστε κάποιοι οργισμένοι νεαροί στους δρόμους της Εσθονίας (οι οποίοι βρίσκονται παντού) να δουν την δόξα Του και να ζήσουν.