Ο Χριστός, μετά την Ανάληψή Του στους ουρανούς, σύμφωνα με την βεβαίωσή Του, έστειλε, την πεντηκοστή ημέρα από την Ανάστασή Του και την δεκάτη από την Ανάληψή Του, το Άγιον Πνεύμα, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα.

Ο Ίδιος ο Χριστός είχε προαναγγείλει στους Μαθητές την αποστολή τού Αγίου Πνεύματος: «Και εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη μεθ’ υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα τής αληθείας, ό ο κόσμος ου δύναται λαβείν, ότι ου θεωρεί αυτό ουδέ γινώσκει αυτό• υμείς δε γινώσκετε αυτό, ότι παρ’ υμίν μένει και εν υμίν έσται» (Ιω. ιδ΄, 16-17). Και αμέσως μετά είπε: «ο δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ό πέμψει ο Πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα α είπον υμίν» (Ιω. ιδ΄, 26). Και μετά είπε: «συμφέρει υμίν ίνα εγώ απέλθω. εάν γαρ εγώ μη απέλθω, ο παράκλητος ουκ ελεύσεται προς υμάς• εάν δε πορευθώ, πέμψω αυτόν προς υμάς» (Ιω. ις΄, 7).

Η έλευση τού Αγίου Πνεύματος στους Μαθητές έγινε την ημέρα τής Πεντηκοστής (Πράξ. β΄, 1-13). Σημαντική θέση στην ζωή τών Αποστόλων είχε η Πεντηκοστή. Αφού είχαν προηγουμένως περάσει από την κάθαρση τής καρδιάς και τον φωτισμό –πράγμα που υπήρχε και στην Παλαιά Διαθήκη, στους Προφήτες και Δικαίους– έπειτα είδαν τον Αναστάντα Χριστό και την ημέρα τής Πεντηκοστής έγιναν μέλη τού αναστημένου Σώματος τού Χριστού. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί έπρεπε κάθε Απόστολος να έχη μέσα του τον Αναστάντα Χριστό.

Κατά την Πεντηκοστή, το Άγιον Πνεύμα κατέστησε τους Μαθητές μέλη τού θεανθρωπίνου Σώματος τού Χριστού• έτσι, ενώ στην Μεταμόρφωση το Φως ενεργούσε στους Τρεις Μαθητές έσωθεν, δια τής θεώσεως, αλλά το Σώμα τού Χριστού ήταν έξω από αυτούς, στην Πεντηκοστή οι Μαθητές ενώνονται με τον Χριστό, γίνονται μέλη τού θεανθρωπίνου Σώματος και ως μέλη τού Σώματος τού Χριστού μετέχουν τού ακτίστου Φωτός. Αυτή η διαφορά υπάρχει και μεταξύ Παλαιάς Διαθήκης και Πεντηκοστής.

Αυτό το σημείο είναι σημαντικό, γιατί δείχνει ότι η Πεντηκοστή είναι η γενέθλια ημέρα τής Εκκλησίας ως Σώματος τού Χριστού και ακόμη, όσοι ενώνονται με το Σώμα τού Χριστού, υπερβαίνουν τον θάνατο.

Η Πεντηκοστή λέγεται «τελευταία εορτή», γιατί είναι η τελευταία φάση τής ενανθρωπήσεως τού Χριστού. Τώρα γίνεται μεγάλη αλλαγή, γιατί ο θεούμενος ενώνεται εν Αγίω Πνεύματι με τον Θεάνθρωπο Χριστό. Με την Πεντηκοστή ο Θεός μετέχεται αμεθέκτως στον καθένα μέσα στο Σώμα τού Χριστού. Έτσι, η παρουσία τού Θεού είναι δυνατή.

Ακόμη, την ημέρα τής Πεντηκοστής, οι Μαθητές έφθασαν στην «πάσαν αλήθειαν». Ο Χριστός προ τού Πάθους Του είπε στους Μαθητές Του: «έτι πολλά έχω λέγειν υμίν, αλλ’ ου δύνασθε βαστάζειν άρτι. όταν δε έλθη εκείνος, το Πνεύμα τής αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν» (Ιω. ις΄, 12-13).

Με τον λόγο αυτό τού Χριστού συνδέεται στενά η έλευση τού Αγίου Πνεύματος κατά την ημέρα τής Πεντηκοστής με την αποκάλυψη τής όλης αλήθειας, την οποία οι Μαθητές δεν μπορούσαν να βαστάσουν, δεν μπορούσαν να την δεχθούν προηγουμένως, χωρίς το Άγιον Πνεύμα.

Αυτή η «πάσα αλήθεια» που αποκαλύφθηκε την ημέρα τής Πεντηκοστής στους Αποστόλους είναι η αλήθεια τής Εκκλησίας ως Σώματος τού Χριστού, ότι οι Μαθητές θα γίνουν μέλη αυτού τού αναστημένου Σώματος και ότι στην Εκκλησία θα γνωρίσουν τα μυστήρια τής Βασιλείας τού Θεού εν τη σαρκί τού Χριστού. Την ημέρα τής Πεντηκοστής γνώρισαν ολόκληρη την αλήθεια. Επομένως, εκτός τής Εκκλησίας δεν υπάρχει η πλήρης αλήθεια, και η Εκκλησία έχει την αλήθεια, γιατί είναι Σώμα Χριστού και κοινωνία θεώσεως.

Η αλήθεια αυτή, την οποία αποκάλυψε το Άγιον Πνεύμα στους Μαθητές την ημέρα τής Πεντηκοστής, είναι ότι η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού και οι Μαθητές θα γίνουν μέλη τού Σώματος τού Χριστού. Πέρα από αυτήν την αλήθεια δεν υπάρχει άλλη αλήθεια.

Όποιος γνωρίσει τον Χριστό εκ πείρας «πρόσωπον προς πρόσωπον» και έχει μέσα του αδιάλειπτη προσευχή, αυτός διαβάζοντας την Παλαιά Διαθήκη, βλέπει παντού τον Χριστό και τους Προφήτες να έχουν εμπειρία τής νοεράς προσευχής και τής θεωρίας τού Μεγάλης Βουλής Αγγέλου τής δόξης. Και αυτός είναι ικανός να ερμηνεύση την Παλαιά Διαθήκη.

Όμως, στην δυτική θεολογία ερμηνεύθηκε διαφορετικά αυτός ο λόγος τού Χριστού, ότι η έλευση τού Αγίου Πνεύματος θα τους αποκαλύψη την «πάσαν αλήθειαν».

Ένα άλλο σημαντικό σημείο, που συνδέεται με το μυστήριο τής Πεντηκοστής, είναι η προσευχή τού Χριστού στον Πατέρα να αποκτήσουν οι Μαθητές ενότητα μεταξύ τους. Στην αρχιερατική Του προσευχή ο Χριστός είπε: «ίνα ώσιν έν καθώς ημείς» (Ιω. ιζ΄, 11). Αλλού λέγει: «και εγώ την δόξαν ην δέδωκάς μοι δέδωκα αυτοίς, ίνα ώσιν έν καθώς ημείς έν εσμεν» (Ιω. ιζ΄, 22). Και πιο κάτω προσεύχεται: «θέλω ίνα όπου ειμί εγώ κακείνοι ώσι μετ’ εμού, ίνα θεωρώσι την δόξαν την εμήν ην δέδωκάς μοι» (Ιω. ιζ΄, 24). Και, βέβαια, θεωρώντας αυτήν την δόξα θα τελειωθούν: «ίνα ώσι τετελειωμένοι εις έν» (Ιω. ιζ΄, 23). Αυτό πραγματοποιήθηκε την ημέρα τής Πεντηκοστής. Κατά την Πεντηκοστή οι Απόστολοι είδαν την δόξα τού Θεού, ως μέλη τού Σώματος τού Χριστού, που έγιναν εν Αγίω Πνεύματι και έλαβαν τις δωρεές τού Αγίου Πνεύματος.

Οι Απόστολοι έλαβαν τις πύρινες γλώσσες και απέκτησαν το χάρισμα τής διδασκαλίας. Ομιλούσαν στον λαό και ο λαός άκουγε στην γλώσσα του την αποκαλυπτική διδασκαλία. Η εμπειρία τής Πεντηκοστής είναι η μεγαλύτερη θεοπτική εμπειρία.

Ένα άλλο σημαντικό σημείο που συνδέεται με το μυστήριο τής Πεντηκοστής είναι ότι η εμπειρία τής Πεντηκοστής, ενώ είναι άπαξ γεγονός στην ιστορία τής Εκκλησίας, εν τούτοις οι άνθρωποι με κατάλληλες προϋποθέσεις ανέρχονται στο ίδιο ύψος τής εμπειρίας τής Πεντηκοστής, οπότε το μυστήριο τής Πεντηκοστής επαναλαμβάνεται δια μέσου τών αιώνων.

Επειδή η εμπειρία τής θεώσεως-Πεντηκοστής συνεχίζεται δια μέσου τών αιώνων, γι’ αυτό και η Πεντηκοστή είναι η βάση τής πραγματικής εκκλησιαστικής ιστορίας. Όταν σε κάθε εποχή υπάρχουν άγιοι που φθάνουν στην θέωση, στην εμπειρία τής Πεντηκοστής, τότε αυτή η εποχή χαρακτηρίζεται «χρυσούς αιών» τής Εκκλησίας.

Επομένως, κέντρο τής αποκαλύψεως-Πεντηκοστής είναι ο Χριστός, που βίωσαν οι Προφήτες ασάρκως και οι Απόστολοι και Πατέρες σεσαρκωμένο, και αυτή είναι η ουσία τής ορθοδόξου παραδόσεως.

Η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία

Στο Σύμβολο τής Πίστεως ομολογούμε ότι η Εκκλησία είναι «Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική». Είναι Μία γιατί είναι το Σώμα τού Χριστού• είναι Αγία, γιατί αγιάζεται από την Κεφαλή της και όσοι συνδέονται με αυτήν αγιάζονται• είναι Καθολική, γιατί αυτή διαθέτει «πάσαν την αλήθειαν» και την ολοκληρωμένη πράξη, αλλά και γιατί βρίσκεται απλωμένη σε όλο τον κόσμο• και είναι Αποστολική, γιατί στηρίζεται στους Αποστόλους και όσοι είναι μέλη τής Εκκλησίας έχουν την αποστολική παράδοση και οι Κληρικοί έχουν την αποστολική διαδοχή.

Όπως προαναφέρθηκε, η Εκκλησία υπήρχε και προ τής ενσαρκώσεως, αλλά ήταν άσαρκη, πνευματική, η άκτιστη Βασιλεία και δόξα τού Τριαδικού Θεού, μετά δε την ενσάρκωση τού Χριστού και την Πεντηκοστή η Εκκλησία έγινε Σώμα Χριστού. Αυτή η άκτιστη δόξα είναι εκείνη που σώζει τους πιστούς, οι οποίοι δια τών Μυστηρίων είναι ενωμένοι με την Εκκλησία.

Πρώτη ανάσταση είναι η μέθεξη τής ακτίστου Χάριτος τού Θεού δια τών αγίων Μυστηρίων, ενώ ο άνθρωπος ακόμη ζη την βιολογική ζωή και είναι μέλος τής Εκκλησίας, και δεύτερη ανάσταση είναι η βίωση τής θεοποιού ενεργείας τού Θεού μετά θάνατο. Στην Εκκλησία ανήκουν οι ζώντες Χριστιανοί, που λαμβάνουν την Χάρη τού Αγίου Πνεύματος ως σε αρραβώνα, και οι κεκοιμημένοι άγιοι, που βιώνουν τον πνευματικό γάμο και λέγονται θεούμενοι. Γι’ αυτό δεν υπάρχουν Εκκλησίες έξω από την Μία Εκκλησία, όπως δεν μπορεί να ζη ένα μέλος τού σώματος όταν αποκοπή από όλον τον οργανισμό τού σώματος.

Οι άγιοι γνωρίζουν εκ πείρας την συνύπαρξη ορατού και αόρατου στοιχείου τής Εκκλησίας. Η εμφάνιση πολλών αγίων σε ζώντα θεούμενα μέλη τής Εκκλησίας δείχνει αυτήν την πραγματικότητα. Γι’ αυτό και αληθινή γνώση τού τι είναι η Εκκλησία έχουν όσοι έχουν προσωπική εμπειρία.

Στον Παπισμό γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ τού Σώματος τού Χριστού, στο οποίο αντιπρόσωπος τού Χριστού είναι ο Πάπας, και τού ευχαριστιακού Άρτου. Αυτή όμως η άποψη δεν ευσταθεί κατά την πατερική παράδοση. Κατά τους Πατέρες τής Εκκλησίας υπάρχει ταυτότητα μεταξύ Σώματος τής Εκκλησίας και ευχαριστιακού Άρτου.

Η καθολικότητα τής Εκκλησίας εκφράζεται από κάθε τοπική Εκκλησία. Το κάθε επί μέρους είναι το όλο. Αυτό γίνεται και στο Μυστήριο τής θείας Ευχαριστίας. Όταν κοινωνούμε έναν «μαργαρίτη», ένα μέρος τού ευχαριστιακού Άρτου, τότε κοινωνούμε ολόκληρο τον Χριστό. Το ίδιο συμβαίνει και με την Εκκλησία, που είναι το Σώμα τού Χριστού.

Κάθε τοπική Εκκλησία είναι εν σμικρογραφία ολόκληρη η Εκκλησία. Βέβαια, αυτό σημαίνει ότι κάθε τοπική Εκκλησία, για να είναι καθολική, πρέπει να διασώζη «την πάσαν αλήθειαν» και την πάσα πράξη, που επιβεβαιώνει την αλήθεια και οδηγεί στην βίωσή της. Τα δόγματα, που είναι η διατύπωση τής αποκαλυπτικής αληθείας, συνδέονται στενότατα με τα Μυστήρια. Υπάρχει μια ταυτότητα μεταξύ ορθοδόξου θεολογίας και Μυστηρίων.

Η μετοχή τών πιστών στο Σώμα τής Εκκλησίας και η μέθεξη τής ακτίστου Χάριτος τού Θεού, δια τών Μυστηρίων και τής προσευχής, τους σώζει από τον θάνατο, τον διάβολο και την αμαρτία.

Ο Χριστός σώζει τους ανθρώπους δια τής Εκκλησίας Του και με οποιονδήποτε άλλον τρόπο Εκείνος γνωρίζει, αλλά εμείς γνωρίζουμε τον τρόπο που σώζεται κανείς, ήτοι δια τών Μυστηρίων τής Εκκλησίας και τής ορθοδόξου ευσεβείας, που είναι η κάθαρση, ο φωτισμός και η θέωση ή, όπως αλλιώς λέγεται, πράξη και θεωρία.

Σκοπός τής Εκκλησίας

Ο σκοπός τής Εκκλησίας δεν είναι κοινωνικός, ηθικός, φιλοσοφικός κλπ., αλλά κατ’ εξοχήν σωτηριολογικός και θεολογικός. Αυτό, εκτός τών άλλων, φαίνεται από την σχέση μεταξύ τού Πάσχα, τής Πεντηκοστής και τής εορτής τών αγίων Πάντων. Κατά την περίοδο τού Πάσχα αναγινώσκεται το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, που χαρακτηρίζεται «πνευματικό Ευαγγέλιο», μέσα στο οποίο συγκαταλέγεται η αρχιερατική προσευχή τού Χριστού, που αναφέρεται στην θέα τής δόξης τού Θεού και στο να αποκτήσουν οι Απόστολοι ενότητα μεταξύ τους μέσα στην δόξα τού Θεού. Αυτό πραγματοποιήθηκε την ημέρα τής Πεντηκοστής και αυτό δείχνει και η εορτή τών αγίων Πάντων, που είναι καρπός τής Πεντηκοστής.

Ο σκοπός τής Εκκλησίας που απέβλεπε στην θέωση-αγιοποίηση τού ανθρώπου είναι ο αρχικός σκοπός τής δημιουργίας τών Πρωτοπλάστων. Αυτό φαίνεται στο ότι στην αγιότητα μπορούν να φθάσουν και τα μικρά παιδιά. Με την γέννησή τους έχουν φωτισμένο νου, λειτουργεί η νοερά ενέργεια, αλλά η νοερά ενέργεια σκοτίζεται από το σκότος και τις συνθήκες τού περιβάλλοντος.

Μερικοί εκλαμβάνουν την Εκκλησία ως μια θρησκεία που ικανοποιεί τα συναισθήματά τους και τις βιοτικές τους μέριμνες. Όμως η Εκκλησία δεν είναι θρησκεία. Άλλοι θεωρούν ότι σκοπός τής Εκκλησίας είναι απλώς η σωτηρία τής ψυχής μετά θάνατον. Όμως η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού και «κοινωνία θεώσεως». Έτσι, η Εκκλησία αποτελεί ένα πολίτευμα, μέσα στο οποίο υπάρχουν άλλοι νόμοι από εκείνους που ισχύουν στα κοσμικά πολιτεύματα.

Επίσης, δεν υπάρχουν όρια μεταξύ Εκκλησίας και κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι η κοσμική νοοτροπία μπορεί να εισέλθη και μέσα στα μέλη τής Εκκλησίας. Μπορεί μερικά μέλη να μην ανταποκρίνωνται στην ενεργοποίηση τής Χάριτος τού Βαπτίσματος. Μέσα στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δούμε ποιοί αποτελούν τα μέλη τής Εκκλησίας, που είναι μέλη τού Σώματος τού Χριστού. Μέλη τής Εκκλησίας είναι όσοι βαπτίζονται και χρίονται, όσοι κοινωνούν τού Σώματος και Αίματος τού Χριστού και έχουν νοερά προσευχή στην καρδιά.

Μέλη τής Εκκλησίας είναι όσοι έχουν λάβει το Άγιον Πνεύμα. Αυτό φαίνεται από το χωρίο τού Αποστόλου Παύλου: «ους μεν έθετο ο θεός εν τη εκκλησία πρώτον αποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, έπειτα δυνάμεις, είτα χαρίσματα ιαμάτων, αντιλήψεις, κυβερνήσεις, γένη γλωσσών» (Α΄ Κορ. ιβ΄, 28). Έτσι, όποιος δεν έχει το Άγιον Πνεύμα, δεν συνδέεται με τον Χριστό, δεν γνωρίζει τον Χριστό και φθάνει στην άρνηση τού Χριστού.

Η βασική διδασκαλία τών Πατέρων για την Εκκλησία είναι ότι χαρακτηρίζεται θεραπευτήριο-νοσοκομείο που θεραπεύει τους ανθρώπους από την πτώση τους, η οποία είναι μια βαθειά πληγή. Η διδασκαλία ότι η Εκκλησία είναι πνευματικό νοσοκομείο, συνδέεται με την άλλη διδασκαλία ότι οι Κληρικοί είναι θεραπευτές-ιατροί και εξασκούν την διάγνωση και θεραπεία. Μερικές φορές οι Κληρικοί ανελάμβαναν και άλλα καθήκοντα, ιδίως κατά την περίοδο τής Τουρκοκρατίας, που οι Επίσκοποι ασκούσαν και εθναρχικά καθήκοντα, αλλά γνώριζαν σαφέστατα ποιο είναι το έργο τών Κληρικών.

Δυστυχώς, σε πολλές φάσεις τού ιστορικού βίου τής Εκκλησίας, χάθηκε αυτός ο θεραπευτικός της χαρακτήρας και αυτό συνιστά εκκοσμίκευση. Συνηθίζεται να θεωρήται η επιτυχία τής Εκκλησίας στην σχέση της με την κοινωνία και το περιβάλλον. Είναι και αυτή μια πλευρά τού αγώνα τής Εκκλησίας. Η επιτυχία, όμως, τής Εκκλησίας βρίσκεται στο κατά πόσον αγιάζει τον άνθρωπο.

Έτσι, η επιτυχία τής Εκκλησίας δεν ταυτίζεται με την επιτυχία τού Κράτους, αλλά έχει άλλους προσδιορισμούς για να καθορίζη την επιτυχία της. Όταν κάνουμε λόγο για επιτυχία τής Εκκλησίας, εννοούμε να υπάρχουν νηπτικοί και ησυχαστές Πατέρες που θεραπεύουν τους Χριστιανούς.

Υπάρχουν σαφή τεκμήρια τής επιτυχίας τής Εκκλησίας, και αυτά είναι τα ιερά λείψανα, που δείχνουν την πραγματοποίηση τού σκοπού τής Εκκλησίας. Η ύπαρξη τών ιερών λειψάνων είναι απόδειξη ότι η Εκκλησία βαδίζει σωστά, ανταποκρίνεται στον σκοπό της, που είναι να αγιάζη τους ανθρώπους. Τα ιερά λείψανα είναι μια πραγματικότητα που δείχνουν την νίκη επί τού θανάτου. Διότι το σώμα τού ανθρώπου είναι ένα άθροισμα κυττάρων, που με τον θάνατο διαλύονται. Όταν, όμως, σε έναν άνθρωπο παραμένη αδιάφθορο το σώμα, σημαίνει ότι υπάρχει μια υπερτέρα δύναμη που δεν το αφήνει να διαλυθή. Αυτή η δύναμη είναι η ενέργεια τής ακτίστου Χάριτος τού Θεού. Οπότε, αυτό το γεγονός πρέπει να μελετηθή από πλευράς θεολογικής, αλλά και από πλευράς βιολογικής. Υπάρχουν ολόκληρα σώματα αγίων που είναι αδιάφθορα, όπως τού αγίου Σπυρίδωνος. Έτσι, το θέμα τών αδιάφθορων λειψάνων είναι ένα θεολογικό γεγονός.

Έπειτα, ο σκοπός τής Εκκλησίας, που είναι η σωτηρία τών μελών της, συνεχίζεται και μετά θάνατον. Γι’ αυτό η Εκκλησία προσεύχεται πάντοτε για τα μέλη της, γιατί και μετά θάνατον υπάρχει εξέλιξη στην σωτηρία, δηλαδή υπάρχει συνεχής άνοδος στην μέθεξη τής Χάριτος τού Θεού, αρκεί ο Χριστιανός να βρίσκεται με την μετάνοια στην προοπτική τής καθάρσεως και τού φωτισμού τού νοός.